Της Σπυριδούλας Βαλασιάδου,
Η οικονομική αποσταθεροποίηση ενός κράτους συνεπάγεται την ολική αποσταθεροποίησή του στο πολιτικό και στο κοινωνικό γίγνεσθαι, δημιουργώντας συνθήκες «κρίσης». Μία «κρίση» απλώνεται σαν «υιός» και παρασιτεί στο «ξενιστή – κράτος» παρεμποδίζοντάς το να αναπτυχθεί, να εξασφαλίσει τις βέλτιστες συνθήκες διαβίωσης των πολιτών του. Ένα κράτος συναποτελείται από το πληθυσμό που ζει σε μία συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, την εδαφική αυτή έκταση καθώς και την κυριαρχία που δύναται να ασκήσει σε αυτό τον πληθυσμό. Στοιχεία που συνυπάρχουν αλληλένδετα σε ένα πλαίσιο πολιτικής ανεξαρτησίας. Τι γίνεται, λοιπόν, όταν κάποιο από τα στοιχεία αυτά πληγεί; Μία «κρατική» παθογένεια δημιουργείται και η ανάγκη για τη «μη – εξάπλωσή» της καθίσταται απαραίτητη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα «μολυσμένου» κράτους θεωρείται η Βενεζουέλα, χώρα η οποία βιώνει ανεπανόρθωτη ανθρωπιστική κρίση τα τελευταία χρόνια.
Εύλογα βέβαια θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς γιατί η Βενεζουέλα, η οποία «διαθέτει τα μεγαλύτερα πετρελαϊκά αποθέματα του πλανήτη και της οποίας το υπέδαφος κρύβει ορυκτά αξίας εκατοντάδων δισ. Δολαρίων», βάλλεται από μία κρίση. «Πώς η σοσιαλιστική αισιοδοξία της πρώτης δεκαετίας διακυβέρνησης υπό τον Ούγκο Τσάβες έχει μετατραπεί σε εφιάλτη υπό τη διακυβέρνηση του διαδόχου του, Νικολάς Μαδούρο;».
Ιστορική ανασκόπηση
Μέχρι το 1950, όσο ο υπόλοιπος κόσμος αγωνιζόταν να ανακάμψει από τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βενεζουέλα είχε το τέταρτο πλουσιότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ παγκοσμίως. Από το 1950 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980, η οικονομία της Βενεζουέλας γνώριζε σταθερή ανάπτυξη. Συγκεκριμένα, μετέφραζε τον τεράστιο πετρελαϊκό πλούτο της σε κρατικές δαπάνες προσανατολισμένες σε κοινωνικά προγράμματα, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση, οι μεταφορές και οι επιδοτήσεις τροφίμων. Οι εργαζόμενοι στη Βενεζουέλα είχαν τις υψηλότερες αποδοχές στη Λατινική Αμερική. Ωστόσο, το 1982 ήταν έτος «καμπής», διότι από τότε σηματοδοτήθηκε η συνεχιζόμενη πτώση της οικονομίας της Βενεζουέλας. Η ελεύθερη πτώση της τιμής του πετρελαίου επέδρασε καταστροφικά στην οικονομία του κράτος διαμορφώνοντας συνθήκες πλήρους εξάρτησης από τον κλάδο της ενέργειας. Η Βενεζουέλα ήρθε αντιμέτωπη για πρώτη φορά με τον πληθωρισμό, όπου τα ποσοστά κορυφώθηκαν το 1989 (πληθωρισμός 84,5%) και αργότερα το 1996 (πληθωρισμός 99,9%). Το 1998, ο Hugo Chávez εξελέγη με την υπόσχεση ότι η Βενεζουέλα θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τη φτώχεια και να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο με το να ενισχύσει τους οικονομικούς δεσμούς της με τον ενεργειακό της πλούτο. Η ανάκαμψη των τιμών του πετρελαίου συνετέλεσε στο όραμα του αρχηγού του κράτους κατά τη δεκαετία του 2000, διατηρώντας τον Chávez ως πρόεδρο της χώρας μέχρι το 2013 όταν και απεβίωσε.
Η σημερινή πραγματικότητα έχει ως εξής
Ο Nicolás Maduro, ο οποίος ανέλαβε μετά το θάνατο του προκάτοχού του, κλήθηκε να αντιμετωπίσει τη πτωτική τάση των τιμών του πετρελαίου, καθιστώντας πρόδηλη τη μελλοντική έντονη «μάχη» της Βενεζουέλας με τον πληθωρισμό.
Το 2016, συγκεκριμένα, η Βενεζουέλα υπέστη οικονομική κατάρρευση («economic collapse») καθώς το ΔΝΤ υπολόγιζε ότι ο πληθωρισμός της χώρας άγγιζε το εξωφρενικό ποσοστό του 500% και το ΑΕΠ της είχε συρρικνωθεί κατά 10%, δημιουργώντας έτσι συνθήκες «υπερπληθωρισμού» («hyperinflation»). Προστέθηκε, λοιπόν, στον παγκόσμιο πίνακα υπερπληθωρισμού, «Hanke-Krus World Hyperinflation Table». Στις 26 Ιανουαρίου 2018, η κυβέρνηση τερμάτισε τον προστατευμένο, επιδοτούμενο μηχανισμό σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών και η εθνική συνέλευση –η οποία τελούσε υπό την ηγεσία της αντιπολίτευσης- δήλωσε, ότι ο πληθωρισμός το 2017 ξεπέρασε το 4.000%. Η Επιτροπή Οικονομικών της Εθνοσυνέλευσης σημείωσε μάλιστα ότι οι τιμές διπλασιάζονταν κάθε 28 ημέρες με ετήσιο ρυθμό πληθωρισμού 25.000%. Χαρακτηριστικά έχει υπογραμμιστεί ότι η Βενεζουέλα υφίσταται μία εκ των δριμύτερων υπέρ-πληθωριστικών τάσεων στη σύγχρονη ιστορία. Στις αρχές του 2018, επιπρόσθετα, η Βενεζουέλα αδυνατούσε να αποπληρώσει τους δανειστές της καθότι βρισκόταν σε καθεστώς «αθέτησης» («default»).
Στο πλαίσιο αυτό της οικονομικής «παθογένειας» ο αριθμός των κατοίκων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας ανέρχεται -περίπου- στο δραματικό ποσοστό του 90% τη στιγμή που το 2014, σύμφωνα με το «United Nations Economic Commission for Latin America and the Caribbean», το 48% των πολιτών του κράτους ζούσε σε συνθήκες πενίας. Ενδεικτικά, το ΑΕΠ της Βενεζουέλας –βασισμένο στην Ισοτιμία της Αγοραστικής Δύναμης («PPP»)- ανήλθε το 2017 στα 12.857$, κατατάσσοντάς τη στο φτωχότερο κράτος της Λατινικής Αμερικής.
Η οικονομική αυτή «παθογένεια» διεσπάρη στα κοινωνικά στρώματα του κράτους εξαφανίζοντας τη μεσαία αστική τάξη ενώ παράλληλα πυροδότησε τεράστια κύματα μετανάστευσης προς τις γειτονικές χώρες. Η περιορισμένη έως ανύπαρκτη πρόσβαση σε τρόφιμα, «Maduro Diet», η ελλιπής ιατροφαρμακευτική περίθαλψη καθώς και ο εξαντλητικά χαμηλός μηνιαίος μισθός –κάτω των 10$- συνθέτουν ένα μη βιώσιμο κοινωνικό περιβάλλον. Στο παρακάτω πίνακα συνοψίζεται η μεταναστευτική κίνηση των πολιτών του κράτους, ως μία απέλπιδα προσπάθεια να εξασφαλίσουν καλύτερες βιοτικές συνθήκες. Η «διαρροή» ανθρώπινου δυναμικού προς το εξωτερικό, βέβαια, αποδυναμώνει το κράτος, δυσχεραίνοντας τις προσπάθειες προς ανάπτυξή του. Ας μη ξεχνάμε, άλλωστε, τη θέση που κατέχει ο πληθυσμός ενός κράτος στην εξίσωση της «ισχύος».
Η κυβέρνηση του Maduro συνυπάρχει με την γενική ύφεση στην κοινωνικο-οικονομική κατάσταση της Βενεζουέλας, με την εγκληματικότητα, τον πληθωρισμό, την φτώχεια και την πείνα να αυξάνονται ραγδαία. Οι απόψεις ως προς το «ποιοι φέρουν την ευθύνη» για την εξαθλίωση αυτή, διίστανται. Αφενός παρουσιάζεται η οικονομική πολιτική δράση των Chavez και Maduro ως υπαίτια της τρέχουσας κατάστασης, αφετέρου υποστηρικτές του προέδρου την αποδίδουν στη «κερδοσκοπία» και στον «οικονομικό πόλεμο» που έχουν διεξάγει οι πολιτικοί του αντίπαλοι. Στο σημείο αυτό αξίζει να υπογραμμιστεί το σθένος των πολιτών της Βενεζουέλας, οι οποίοι ήδη από το 2014 συμμετέχουν ενεργά σε διαμαρτυρίες καταγγέλλοντας την εξαθλίωση και διεκδικώντας την ανατροπή του «αυταρχικού» -κατά πολλούς- κυβερνώντος προέδρου. Έλαβαν χώρα, μάλιστα, πολύμηνες διαμαρτυρίες ώστε ο Maduro να ζητήσει την επανεξέταση του Συντάγματος. Στις 30 Ιουλίου 2017, εξελέγη η Συνταγματική Συνέλευση της Βενεζουέλας, με την πλειοψηφία των μελών της να τάσσεται υπέρ του και στις 20 Μαΐου 2018 επανεξελέγη Πρόεδρος της Βενεζουέλας. Το «Συμβούλιο του Ατλαντικού» και οι «Financial Times» περιέγραψαν την εκλογική αυτή έκβαση ως μια εκλογική διαδικασία με την χαμηλότερη προσέλευση ψηφοφόρων στην σύγχρονη ιστορία της Βενεζουέλας. Η πλειοψηφία των κρατών της Αμερικής και του Δυτικού Κόσμου αρνήθηκε να αναγνωρίσει την Συνταγματική Συνέλευση και την εγκυρότητα της επανεκλογής του στις εκλογές του 2018. Συγκεκριμένα, λίγα μόλις λεπτά μετά την ορκωμοσία του, ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών καταδίκασε την ενέργεια κηρύσσοντάς τον με ψήφισμα «παράνομο πρόεδρο της Βενεζουέλας».
Στο τεταμένο αυτό κλίμα, τον Ιανουάριο του 2019 προστίθεται μία ακόμα συνιστώσα η οποία φαίνεται να δημιουργεί συνθήκες «εμφυλίου πολέμου». Ο Χουάν Γκουάιδο, δηλαδή, πρότινος ηγέτης της αντιπολίτευσης, αυτοανακηρύχθηκε ως Πρόεδρος της Βενεζουέλας, έχοντας μάλιστα εξασφαλίσει την υποστήριξη και αναγνώριση του Αμερικανού Προέδρου, Ντόναλντ Τραμπ. Σε ανακοίνωσή του, ο Τραμπ δήλωσε ότι θα χρησιμοποιήσει «όλο το βάρος της οικονομικής και διπλωματικής δύναμης των ΗΠΑ για να ασκήσει πιέσεις για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Βενεζουέλα» και ενθάρρυνε άλλες κυβερνήσεις στο δυτικό ημισφαίριο να αναγνωρίσουν επίσης τον Γκουαϊδό. Η Ουάσινγκτον επέβαλε σαρωτικές κυρώσεις ενάντια στην κρατική πετρελαϊκή εταιρεία της Βενεζουέλας, PDVSA.
Ο εκλεγμένος Πρόεδρος της Βενεζουέλας, αντιδρώντας σε αυτή την πράξη, εξήγγειλε λόγο κάνοντας επίκληση στο πατριωτικό αίσθημα, κατηγορώντας επιπρόσθετα τις ΗΠΑ ότι σχεδίαζαν «πραξικόπημα στη Βενεζουέλα». Αναφέρθηκε στη «μακρά ιστορία παρεμβάσεων των ΗΠΑ στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας» του και διεμήνυσε ότι «μόνο οι κάτοικοι της Βενεζουέλας μπορούν να εκλέξουν και να εκδιώξουν από την εξουσία κυβερνητικούς ηγέτες». Ο επικεφαλής του ανώτατου δικαστηρίου της χώρας, Juan Jose Mendoza, προέτρεψε τον γενικό εισαγγελέα να «δράσει άμεσα» για να αποφευχθούν συνταγματικές εκτροπές. Ανακοίνωσε, μάλιστα, τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων με τις ΗΠΑ.
Οι ισχυρές δυνάμεις της διεθνούς πολιτικές συμμετέχουν ενεργά στον αναδυόμενο «εμφύλιο» της Βενεζουέλας, συνθέτοντας ένα «ψυχροπολεμικό» πορτρέτο με τη Ρωσία να τάσσεται κατά της υποστήριξης του Γκουάιδο και συνεπώς να βρίσκεται αντιμέτωπη για μία ακόμα φορά με τις ΗΠΑ. Ενδεικτικά, ο Ρώσος Πρόεδρος εξέφρασε την υποστήριξή του Μαδούρο σε τηλεφωνική συνομιλία που είχε μαζί του. «Η καταστροφική εξωτερική παρέμβαση παραβιάζει ωμά τις θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου» ανέφερε ο Πούτιν, ενώ επεσήμανε ότι «η αναζήτηση λύσεων βρίσκεται στο πλαίσιο του συντάγματος» όπως και ότι «οι διαφωνίες στην κοινωνία της Βενεζουέλας μπορούν να ξεπεραστούν μέσω του ειρηνικού διαλόγου». Οι δύο ηγέτες επιβεβαίωσαν την πρόθεση τους να συνεχίσουν την συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών σε διάφορους τομείς. Ταυτόχρονα, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τοποθετήθηκε επί του θέματος λέγοντας ότι «Είναι αδύνατον για την Τουρκία να εγκρίνει τις εξελίξεις στη Βενεζουέλα», ακολουθώντας ουσιαστικά την εξωτερική πολιτική γραμμή του Κρεμλίνο.
Στον αντίποδα τάσσονται τα «ισχυρά» κράτη της γηραιάς ηπείρου, τα οποία στη πλειοψηφία τους αναγνωρίζουν τον αυτοανακηρυχθέντα Γκουάιδο ως «νόμιμο πρόεδρο της Βενεζουέλας». Συγκεκριμένα, θέτουν «τελεσίγραφο» στον Μαδούρο ζητώντας του να προκηρύξει «δίκαιες και διαφανείς εκλογές», ειδάλλως θα αναγνωρίσουν ως «νόμιμο» Πρόεδρο τον μέχρι πρότινος αρχηγό της Αντιπολίτευσης. Η Βενεζουέλα, ωστόσο, απέρριψε κατηγορηματικά το τελεσίγραφο στο πλαίσιο συνεδρίασης του ΟΗΕ, υπογραμμίζοντας ότι «Η Βενεζουέλα δεν θα επιτρέψει σε κανέναν να μας επιβάλει καμία απόφαση ή εντολή», «Ποιοι είστε εσείς για να δίνετε τελεσίγραφο σε μια κυρίαρχη κυβέρνηση; Αυτό είναι ανάμιξη», πρόσθεσε ο Υπ. Εξωτερικών της Βενεζουέλας, Χορχέ Αρεάσα, κατά τη διάρκεια συνεδρίασης του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για τη Βενεζουέλα, η οποία πραγματοποιείται έπειτα από αίτημα των Ηνωμένων Πολιτειών. «Θα συνεχίσουμε να ακολουθούμε την πορεία της δημοκρατίας μας». Να επισημανθεί, τέλος, ότι τα Ευρωπαϊκά Κράτη δεν έχουν καταλήξει σε μία ομόφωνη απόφαση ως προς το ιστορικό αυτό γεγονός, καθώς Ιταλία και Ελλάδα φαίνονται να υποστηρίζουν το Μαδούρο.
Στο παρακάτω πίνακα απεικονίζονται οι επιλογές των κρατών ως προς την πολιτική πορεία της Βενεζουέλας.
Εν κατακλείδι, λαμβάνοντας υπόψη τα τεκταινόμενα στη χώρα της Λατινικής Αμερικής, σκιαγραφείται μία δεινή πραγματικότητα για τους πολίτες της, η οποία αγγίζει τα όρια της «ανθρωπιστικής κρίσης». Μία κρίση που αποσταθεροποιεί τη χώρα καθώς και το ισχύον status quo του περιφερειακού υποσυστήματος. Η «βέλτιστη» λύση θα πρέπει να προσανατολιστεί στην εξασφάλιση ενός βιώσιμου κοινωνικού περιβάλλοντος, το οποίο θα θέτει στον πυρήνα των δράσεων τον «άνθρωπο – πολίτη» και όχι ιδιοτελή συμφέροντα. Το κλίμα στη Βενεζουέλα παραπέμπει σε συνθήκες «γνώριμου χάους» για την διεθνή κοινότητα, παρόμοιο με αυτό της «Αραβικής Άνοιξης», πυροδοτώντας τον κίνδυνο για έκρηξη βίαιων ενεργειών ώστε να «σταθεροποιηθεί» η ισχύουσα δεινή κατάσταση. Ποιο θα είναι, λοιπόν, το μέλλον της Βενεζουέλας;
