Του Γιώργου Ναθαναήλ,
Μετά τα Μηδικά, η Αθήνα είχε δικαιολογημένα αξιώσεις να πρωταγωνιστήσει ανάμεσα στους Έλληνες. Μέσα σε 50 χρόνια θα εδραιωθεί τόσο στο Αιγαίο όσο και στη Μαύρη θάλασσα. Από την άλλη μεριά, η Σπάρτη φρόντισε να διατηρήσει σημαντικές συμμαχίες και ένα στρατό πολύ αξιόμαχο στη στεριά. Οι πηγές για αυτή την περίοδο είναι δύο πολύ σημαντικοί ιστορικοί, ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης. Αρχικά, το 478 η Αθήνα θα καταλάβει τη Σηστό, πόλη πολύ σημαντική για την τροφοδοσία του αθηναϊκού άστεως και θα ξαναχτίσει τα τείχη, που είχαν καταστρέψει οι Πέρσες. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την άρνηση των Αθηναίων στην πρόταση των Σπαρτιατών να διώξουν από τη Δελφική Αμφικτιονία όσους είχαν συνεργαστεί με τους Πέρσες, προκάλεσε κρίση στις σχέσεις των δύο πόλεων. Τέλος, το 478 καταλήφθηκε το Βυζάντιο, το οποίο ουσιαστικά ήταν υπό αθηναϊκή κυριαρχία.
Οι ενέργειες της Αθήνας και η Πελοπόννησος έως το 460
Το 477 δημιουργείται η Δηλιακή συμμαχία με στόχο τη συνέχιση του πολέμου εναντίον των Περσών. Οι σύμμαχοι συνέβαλαν σε αυτόν το σκοπό είτε με την παροχή πλοίων είτε με χρήματα. Το ταμείο βρισκόταν στη Δήλο και οι 10 ταμίες ήταν Αθηναίοι. Οι Σπαρτιάτες ήδη από το 478 εγκατέλειψαν τον αγώνα κατά των Περσών λόγω της έλλειψης Σπαρτιατών πολιτών, των αντισπαρτιατικών συμμαχιών και των εξεγέρσεων των ειλώτων. Η Αθήνα είχε αναλάβει στην πραγματικότητα την προστασία των αδύναμων συμμάχων της κι έκανε ό,τι μπορούσε για να επεκτείνει αυτήν τη συμμαχία. Ο Θεμιστοκλής έπαψε να υπάρχει στην πολιτική ζωή τής Αθήνας και πλέον ο Κίμων κυριαρχούσε. Οι Αθηναίοι κατέλαβαν τη Σκύρο και ενέταξαν την Κάρυστο παρά τη θέλησή της στη συμμαχία. Το 469 στον ποταμό Ευρυμέδοντα ο αθηναϊκός στρατός νίκησε τους Πέρσες, προσάρτησε τις πόλεις της Καρίας στη συμμαχία ενώ λίγο πιο πριν εκδίωξε τους Πέρσες από τη Θράκη. Έτσι, το Αιγαίο «ανήκε» πλέον στην Αθήνα. Οι Αθηναίοι απέτυχαν να φτιάξουν αποικία στην περιοχή τού Στρυμονικού κόλπου αλλά αντιμετώπισαν με επιτυχία τις εξεγέρσεις της Νάξου και της Θάσου (465-462). Και στις δύο περιπτώσεις τα τείχη κατεδαφίστηκαν και πλέον οι πόλεις αυτές κατέβαλαν φόρο και όχι πλοία.
Η Σπάρτη αντιμετώπισε με επιτυχία έναν αντιλακωνικό συνασπισμό των Αρκάδων και των Αργείων. Επίσης, το 465 ξέσπασε επανάσταση ειλώτων, οι οποίοι οχυρώθηκαν στην Ιθώμη. Η Σπάρτη ζήτησε βοήθεια από την Αθήνα και 4.000 οπλίτες ξεκίνησαν για να ενισχύσουν τους Σπαρτιάτες αλλά αποπέμφθηκαν υπό το φόβο ένωσης με τους είλωτες. Η Αθήνα θα ακολουθήσει μια πολύ επιθετική εξωτερική πολιτική συμμαχώντας με τη Θεσσαλία και το Άργος, εγκαθιστώντας Μεσσηνίους στη Ναύπακτο και προσθέτοντας ένα νέο μέλος στη συμμαχία, τα Μέγαρα.
Ο πρώτος Πελοποννησιακός πόλεμος (460-446)
Οι Αθηναίοι στην αρχή είχαν επιτυχίες εναντίον των Κορινθίων και άλλων Πελοποννησίων με σημαντικότερο επίτευγμα την κατάληψη της Αίγινας και την επιβολή φόρου στην πόλη. Το 457 οι Σπαρτιάτες θέλησαν να δημιουργήσουν έναν ισχυρό εχθρό στα βόρεια της Αθήνας, ένα βοιωτικό κοινό για να προκαλέσουν σύγχυση στους Αθηναίους. Οι τελευταίοι ηττήθηκαν στην Τανάγρα αλλά το ίδιο έτος νίκησαν στα Οινόφυτα και απέτρεψαν το σχηματισμό τού κοινού εγκαθιστώντας φιλοαθηναϊκές «κυβερνήσεις». Επίσης, ήδη από το 460 οι Αθηναίοι έκαναν κάτι παράτολμο, αφού έστειλαν στόλο στην Αίγυπτο για να βοηθήσει τους επαναστάτες εναντίον των Περσών με αποτέλεσμα να καταστραφεί το 454. Τρία χρόνια αργότερα η Αθήνα και η Σπάρτη κάνουν πενταετείς σπονδές ενώ λίγο νωρίτερα το ταμείο της συμμαχίας έπαψε να βρίσκεται στη Δήλο. Η νέα του θέση ήταν στην Αθήνα.
Οι Αθηναίοι πέτυχαν μία σημαντική νίκη στη Σαλαμίνα της Κύπρου απέναντι στους Πέρσες υπό τον Κίμωνα. Οι Πέρσες σύναψαν ειρήνη με την Αθήνα (ειρήνη του Καλλία) με την οποίαν οι πρώτοι θα έφευγαν από τα παράλια της Μικράς Ασίας και το Αιγαίο και οι δεύτεροι θα σταματούσαν τις εχθρικές ενέργειες. Ωστόσο, η ιστορικότητα της ειρήνης αμφισβητείται. Ακολούθησε η αποστασία των Βοιωτών, των Μεγαρέων και των Ευβοέων από τη συμμαχία. Οι Αθηναίοι ηττήθηκαν από τους Βοιωτούς αλλά κατάφεραν να κρατήσουν την Εύβοια. Οι Σπαρτιάτες εισέβαλαν στην Αττική αλλά αποχώρησαν. Το 446 έγιναν τριακονταετείς σπονδές με τις οποίες οι Αθηναίοι εγκατέλειπαν την Πελοπόννησο και οι Σπαρτιάτες αναγνώριζαν την κυριαρχία της Αθήνας στο Αιγαίο. Ο ελληνικός κόσμος είχε πλέον χωριστεί σε στρατόπεδα και όλοι ακόνιζαν τα ξίφη τους για τον πόλεμο, που ερχόταν…
Τα τελευταία χρόνια της Πεντηκονταετίας (446-431)
Το 440 η Αθήνα ίδρυσε την Αμφίπολη και κατέστειλε την αποστασία της Σάμου. Πλέον η συμμαχία είχε μετατραπεί σε ηγεμονία. Η εκκλησία του δήμου έπαιρνε όλες τις αποφάσεις, τα αθηναϊκά δικαστήρια εκδίκαζαν όλες τις υποθέσεις και στους συμμάχους επιβάλλονταν δημοκρατικά καθεστώτα υπό την επίβλεψη Αθηναίων αξιωματούχων. Επίσης, υπήρχαν κληρουχίες στη Σκύρο, τη Λήμνο, την Ίμβρο και τη Χερσόνησο, αποσύρθηκαν τα τοπικά νομίσματα των συμμάχων για να κυριαρχήσει το αθηναϊκό και επιβλήθηκε έλεγχος στη διακίνηση σίτου στο Αιγαίο.
Η αρχή τού πολέμου
Οι αφορμές του πολέμου ήταν ο πόλεμος των Κερκυραίων με τους Κορινθίους, στον οποίον επενέβη η Αθήνα υπέρ των πρώτων, η αποστασία της Ποτίδαιας από τη συμμαχία και ο αποκλεισμός των Μεγάρων από τα λιμάνια της συμμαχίας. Ωστόσο, η αιτία του πολέμου όπως μας τη δίνει ο Θουκυδίδης (1,23) ήταν ο φόβος της Σπάρτης για την όλο αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας. Ο πόλεμος ξεκίνησε από την μεριά τής Πελοποννησιακής συμμαχίας. Συγκεκριμένα, η Σπάρτη πολεμούσε για την ελευθερία των Ελλήνων και δέχτηκε πιέσεις από τους συμμάχους της για να ξεκινήσει τον πόλεμο. Ειδικότερα, ο Θουκυδίδης στο εδάφιο 1.70 μας παραθέτει τα λόγια των Κορινθίων, που σκιαγραφούν τη φύση των δύο αντιπάλων και προσπαθούν να αφυπνίσουν τους Σπαρτιάτες.
Ο πόλεμος θα κρατήσει πολλά χρόνια και θα τελειώσει μόνο με την ολοκληρωτική καταστροφή μίας εκ των δύο πόλεων.
Πηγές
- Ηροδότου, Ιστορίαι, βιβλίο Θ’,114.2-121
- Θουκυδίδης, Ιστορίαι, βιβλίο Ι (1.23 και 1.70)
- Francois Lefevre, Ιστορία του αρχαίου ελληνικού κόσμου
Γεννημένος το 1999 και μεγαλωμένος στη Βέροια. Απόφοιτος Γενικού Ενιαίου Λυκείου. Είναι φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ. Αρθρογραφεί για την αρχαιότητα, ελληνική και ρωμαϊκή, την μεσαιωνική και βυζαντινή Ιστορία και διετέλεσε αρχισυντάκτης στην ομώνυμη κατηγορία του OffLine Post για έξι μήνες (Ιούλιος-Δεκέμβριος 2019).
