H 6η Φεβρουαρίου, παγκόσμια ημέρα κατά του ακρωτηριασμού γυναικείων γεννητικών οργάνων

Του Βασίλη Κόττα,

6 Φεβρουαρίου σήμερα, Παγκόσμια Ημέρα κατά του ακρωτηριασμού γυναικείων γεννητικών οργάνων (ΑΓΓΟ). Ο τίτλος προκαλεί ανάμεικτα συναισθήματα θυμό, λύπη, φρίκη, απορία. Εντούτοις, ο ΑΓΓΟ είναι γεγονός εδώ και χιλιετίες, προ χριστιανισμού και ισλάμ, με αναφορές του Ηροδότου ήδη τον 5ο αιώνα, όπου γίνεται λόγος για πληθυσμούς της Αφρικής να προχωρούν στην αποκαλούμενη “γυναικεία ή φαραωνική περιτομή”. Εισέτι, τα βήματα του νομικού πολιτισμού έχουν οδηγήσει στην ύφεση του φαινομένου, μέσα από διεθνείς συνθήκες, ποινικοποίηση της πράξης και κατοχύρωση αμυντικού δικαιώματος υγείας κατά των βασανιστηρίων όπως στο άρθρο 7 του Συντάγματος της Ελλάδας. Παρόλα αυτά, 3 εκατ. κορίτσια κάθε χρόνο υπόκεινται σε αυτή τη διαδικασία.

Η ανθρωπότητα άργησε. Μόλις το 1993 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών αναγνωρίζει τον ΑΓΓΟ ως μορφή βίας, ενώ δέκα χρόνια αργότερα καθιερώνει την 6η Φεβρουαρίου ως Παγκόσμια Ημέρα. Τι είναι όμως ο ΑΓΓΟ; Ορίζεται ως «η μερική ή ολική αφαίρεση των εξωτερικών γυναικείων γεννητικών οργάνων ή η πρόκληση οποιουδήποτε άλλου τραυματισμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων για μη ιατρικούς λόγους». Και μπορεί να μην συμβαίνει στην κοινωνία μας, όμως αποτελεί μια πραγματικότητα για πάνω από 200 εκατ. γυναίκες στην Αφρική (από τη Σενεγάλη στη Δ. Αφρική, την Αίγυπτο στη Β. Αφρική, την Σομαλία στην Α. Αφρική), στην Ασία, ακόμα και στην Ευρώπη, καθώς βάσει στοιχείων του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου ο ΑΓΓΟ αφορά μισό εκατομμύριο γυναίκες. Αυτή η μορφή βίας, ανήκει στο πλαίσιο της έμφυλης βίας, με 1 στις 2 γυναίκες, παγκοσμίως, να έχουν βρεθεί θύματα. Όπως αντιλαμβάνεται κανείς, το θέμα εκτός από νομικό είναι πολιτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό. Στο παρόν άρθρο θα γίνει προσπάθεια περιορισμού του μόνο στο νομικό κομμάτι.

Στο Ελληνικό Σύνταγμα το αρνητικό δικαίωμα της υγείας κατοχυρώνεται στο α. 7§2Σ (ομοίως και στα α. 4 ΧΘΔΕΕ και α. 3 ΕΣΔΑ), όπου ο συντακτικός νομοθέτης προέβλεψε την απαγόρευση κάθε βασανιστηρίου, σωματικής κάκωσης, ψυχολογικής βίας, βλάβη υγείας και προσβολή αξιοπρέπειας με επιφύλαξη του νομού. Ο κοινός νομοθέτης απεικόνισε τα εγκλήματα αυτά στο 137επ. ΠΚ και 308επ. ΠΚ. Στον ΠΚ απαγορεύεται τόσο από τα κρατικά όργανα (137ΑΠΚ), όσο και από τους πολίτες, η πρόκληση σωματικής βλάβης (308ΠΚ). Ως σωματική κάκωση ορίζεται η προσβολή της ευεξίας ή της εξωτερικής εμφάνισης του θύματος. Από την άλλη μεριά, υπάρχει βαριά σωματική βλάβη όπου ο νομοθέτης προβλέπει, ρητώς, ότι ο ακρωτηριασμός εκτός της μόνιμης κάκωσης επιφέρει και διανοητική βλάβη. Επειδή ο ΑΓΓΟ διενεργείται με δόλο επιφέρει το μέγιστο της ποινής που αρμόζει στο είδος του εγκλήματος, οπότε και επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι δέκα έτη. Τέλος, στην περίπτωση που ο ακρωτηριασμός οδήγησε στο θάνατο επιβάλλεται κάθειρξη 15 ετών.

Καταρχήν η πρακτική αυτή προσβάλλει τα δικαιώματα υγείας, φυσικής ακεραιότητας, ασφάλειας.

Σε διεθνές επίπεδο:

1. Η Σύμβαση κατά των Βασανιστηρίων υποχρεώνει τα κράτη μέρη να πολιτικοποιήσουν κάθε μορφή βασανιστηρίου και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας (α.4§1), καθώς και να εξασφαλίσουν αμερόληπτη έρευνα σε υπόθεση με κατηγορία βασανιστηρίου (α.12,13).
2. Το Διεθνές Σύμφωνο των Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων προβλέπει ότι κανείς δεν υποβάλλεται σε βασανιστήρια ούτε σε πoιvές ή μεταχειρίσεις σκληρές, απάνθρωπες ή εξευτελιστικές(α.7), ενώ διαθέτει το δικαίωμα στην ασφάλεια του εαυτού του (α.9).
3. Η Σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεως κατά των γυναικών υποχρεώνει τα κράτη μέρη να τροποποιήσουν τα σχέδια και τα πρότυπα κοινωνικοπολιτιστικής συμπεριφοράς του άνδρα και της γυναίκας με σκοπό να φθάσουν στην εξάλειψη των προκαταλήψεων και των εθιμικών ή κάθε άλλου τύπου συνηθειών που βασίζονται στην ιδέα της κατωτερότητας ή της ανωτερότητας του ενός ή του άλλου φύλου(α.2, 5 και 10)
4. Εκτιμάται ότι 91,5 εκατ. κορίτσια από 9 χρονών και πάνω έχουν υποστεί ΑΓΓΟ, για αυτό και στη Σύμβαση Δικαιωμάτων του Παιδιού κατοχυρώνεται κανένα παιδί να μην υποβάλλεται σε βασανιστήρια ή σε άλλες σκληρές, απάνθρωπες ή εξευτελιστικές τιμωρίες ή μεταχείριση(α.37περ’α), τα κράτη μέρη οφείλουν να προστατεύουν το παιδί από κάθε μορφή βίας, προσβολής ή βιαιοπραγιών σωματικών, κακής μεταχείρισης κατά το χρόνο που βρίσκεται υπό την επιμέλεια των γονέων του (α.19§1), καθώς και είναι ευθύνη του κράτους να μεριμνά για την ανάρρωση του παιδιού και την διαβίωση σε ένα υγιές περιβάλλον όπου είναι σεβαστή η προσωπικότητά και η αξιοπρέπειά του (α.39).

Σε περιφερειακό επίπεδο:

1. Ο Αφρικανικός Χάρτης των Ανθρώπων και των Λαών απαγορεύει όλες τις μορφές υποβάθμισης του ανθρώπου, και ιδίως των βασανιστηρίων, της σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης (α.5), ενώ παράλληλα φροντίζει καθένας να απολαμβάνει την καλύτερη δυνατή κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας (α.16§1). Το Πρωτόκολλο του Χάρτη απαγορεύει κάθε μορφής κάκωσης, η οποία επηρεάζει αρνητικά τα ανθρώπινα δικαιώματα των γυναικών και είναι αντίθετη με τα διεθνή πρότυπα, συγκεκριμένως για τον ΑΓΓΟ υποχρεώνει τα κράτη μέρη στη λήψη νομοθετικών μέτρων που υποστηρίζονται από κυρώσεις, για όλες τις μορφές ΑΓΓΟ όπως την σωματική χάραξη, τον ιατρικό και παραϊατρικό ΑΓΓΟ (α.5 περ’ β).
2. Ο Αφρικανικός Χάρτης για τα Δικαιώματα και την Πρόνοια του Παιδιού κατοχυρώνει την λήψη μέτρων για την προστασία του παιδιού από κάθε μορφή βασανιστηρίων, απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης και ιδίως σωματικής βλάβης ή κακοποίησης, κακομεταχείρισης, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής κακοποίησης. Τα μέτρα προστασίας βάσει του παρόντος άρθρου περιλαμβάνουν αποτελεσματικές διαδικασίες για τη δημιουργία ειδικών μονάδων παρακολούθησης για την παροχή της απαραίτητης υποστήριξης για το παιδί (α.16). Το άρθρο αυτό συρρέει με το δικαίωμα στην υγεία (α.14). Τέλος, απαιτείται η εξάλειψη επιβλαβών κοινωνικών και πολιτιστικών πρακτικών που επηρεάζουν τη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού όπως τα έθιμα και τις πρακτικές που θίγουν την υγεία ή τη ζωή του και που εισάγουν διακρίσεις εις βάρος του λόγω φύλου (α.21).
3. Η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας προβλέπει ότι τα κράτη μέρη οφείλουν να λάβουν μέτρα για την ποινικοποίηση οποιασδήποτε κάκωσης επί όλων των μερών των  γυναικείων γεννητικών οργάνων, επιβολής σε γυναίκα ή κορίτσι να προχωρήσει σε τέτοια πράξη (α.38).

Μεταξύ άλλων υπάρχουν ορισμένα μη νομικά δεσμευτικά κείμενα στο πλαίσιο επιτροπών του ΟΗΕ, όπως του ECOSOC. Επιπλέον, η Επιτροπή για τα Δικαιώματα των Γυναικών (1990,1992,1999) έχει καταλήξει σε συστάσεις προς τα κράτη, όπως η ενίσχυση των προγραμμάτων ευαισθητοποίησης των περιοχών που διατηρούν πρακτικές ΑΓΓΟ, των εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε σχολεία, της εκπαίδευσης κρατικών υπηρεσιών που καλούνται να αντιμετωπίσουν αυτού του είδους το φαινόμενο, της ποινικοποίησης του ΑΓΓΟ και των ανδρών να συμμετέχουν σε προγράμματα υπέρ της ισότητας, καθώς και σε διαπιστώσεις, ότι ο ΑΓΓΟ δύναται να οδηγήσει στο νόσημα AIDS, αναπηρία ή θάνατο, αποτελεί μία παραδοσιακή πρακτική για τη διατήρηση της χαμηλής κοινωνικής θέσης των γυναικών και αφορμή για την έμφυλη βία. Τέλος, εντός των γνωστών στόχων του 2030 (SDGs), εμπεριέχεται η εξάλειψη πρακτικών όπως ο ΑΓΓΟ. Παραταύτα όμως, ενώ στην έκθεση του 2017 αναφέρεται, ότι παρατηρείται μείωση κατά 24% του φαινομένου, ακόμα ένα στα τρία κορίτσια μεταξύ 15 και 19 ετών υφίστανται ΑΓΓΟ. Αυτή η “επιτυχία” οφείλεται στην υπογραφή διεθνών συνθηκών από 27 χώρες της Αφρικής.

**Το παρόν άρθρο επ’ ουδενί δεν είναι ολοκληρωμένο. Αν οποιοσδήποτε επιθυμεί να μάθει περισσότερα για τον ΑΓΓΟ και την πραγματικότητα εκατομμυρίων μικρών κοριτσιών, μπορεί να δει το ντοκιμαντέρ του Εξάντα στον ακόλουθο σύνδεσμο:

https://archive.ert.gr/?s=%CE%BA%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%B4%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BC%CE%AE&cat=256

Πηγές

• United Nations Human Rights Office of the High Commissioner. (2017). Ανάκτηση από  http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/CRC.aspx
• Βλαχόπουλος, Σ. (2017). Θεμελιώδη δικαιώματα : ατομικά κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα
• Σισιλιάνος, Λ. Α. (2017). Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) – Ερμηνεία κατ’ άρθρο
• Χρυσανθάκης, Χ. Γ. (1960-). Σύνταγμα : Χάρτης θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ, Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου & πρόσθετα πρωτόκολλα, διεθνές σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα
• Χρυσόγονος, Κ. Χ. (2017). Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα
• African Human Rights Law Journal: http://www.saflii.org/za/journals/AHRLJ/2013/16.html

Βασίλης Κόττας

Απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης (ΠΕΔΔ) του ΕΚΠΑ με κατεύθυνση Δημοσίου Δικαίου. Το ενδιαφέρον του ως αναλυτής περιέχεται γύρω από το χώρο της θεμελίωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προστασίας του περιβάλλοντος. Διατελεί δόκιμος αναλυτής στην ιστοσελίδα του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων και ερευνητής στην Ερευνητική Ομάδα Μεταπολίτευσης - Ομάδα Προφορικής Ιστορίας του τμήματος ΠΕΔΔ.