Προσωπικά δεδομένα: έννομο αγαθό άξιο προστασίας;

Του Βασίλειου Κόττα,

Η 28η Ιανουαρίου αποτελεί την Ευρωπαϊκή Ημέρα Προστασίας των Προσωπικών Δεδομένων (στο εξής ΕΗΠΠΔ), η οποία καθιερώνεται από το Συμβούλιο της Ευρώπης μόλις το 2006. Άξιο παρατήρησης γεγονός, πιθανώς τυχαίο, αποτελεί η ενεργοποίηση και λειτουργία ένα έτος πριν (συγκεκριμένα την 23^η Απριλίου 2005 ανεβαίνει το πρώτο βίντεο) της παγκοσμίως γνωστής διαδικτυακής πλατφόρμας YouTube, όπου, κατά προσέγγιση, 300 ώρες βίντεο ανεβαίνουν από τους χρήστες του ανά λεπτό, κάτι που μεταφράζεται σε 300 ώρες δημοσιευμένης πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελούμενη από προσωπικά δεδομένα ελεύθερα σε οικειοποίηση, αλλοίωση και αναδημοσίευση.

Το περιεχόμενο της ΕΗΠΠΔ είναι άμεσα συνδεόμενο με τον πρόσφατο κανονισμό 2016/679 ή Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων, άλλως ευρέως γνωστό με τη συντομογραφία GDPR. Παρότι το νομικό πλαίσιο προστασίας ήταν “ανεξέλεγκτο” και πλέον με τον νέο κανονισμό κωδικοποιείται και υφίσταται ως υποχρέωση (λόγω του είδους της νομικής πράξης), παρατηρείται μια ανάλωση σε επαναλήψεις προηγούμενων Ευρωπαϊκών οδηγιών (95/46/ΕΚ, 96/9/ΕΟΚ,97/66/ΕΚ), κανονισμών (45/2001) και δικαστικών αποφάσεων (ΔΕΚ 30/05/2006, C-317/07, C-318/04), χωρίς να προστίθεται κάτι ουσιώδες πέρα από την υπενθύμιση, ότι ο μη σεβασμός προς τα προσωπικά δεδομένα των πολιτών μπορεί να οδηγήσει σε πρόστιμα μέχρι και 20 εκατ. ευρώ.

Τα προσωπικά δεδομένα αποτελούν εκδήλωση της προσωπικότητας του ατόμου. Τι σημαίνει, όμως, αυτό; Κατά τη θεωρία είναι η φυσική, ψυχική, ηθική υπόσταση του ατόμου. Πιο συγκεκριμένα, είναι τα στοιχεία, τα οποία ταυτοποιούν το πρόσωπο αυτό καθαυτό, ήτοι όνομα, ηλικία, συγγένεια, κατοικία, φύλο, ιθαγένεια (γνωστά ως και προσωπικά δεδομένα), καθώς και φρονήματα, αντιλήψεις, αξίες, ποινικό μητρώο, θρησκευτικές αντιλήψεις και κατάσταση υγείας (γνωστά ως ευαίσθητα δεδομένα). Σε γενικές γραμμές, ο κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να διαθέτει αυτά ως πληροφορίες κατά το δοκούν, εντούτοις όταν παρατηρείται προσβολή αυτών (εσωτερική ή εξωτερική) κατά το άρθρο 57ΑΚ γεννάται δικαίωμα άρσης της παράνομης αυτής κατάστασης, καθώς και δικαίωμα σε νόμιμη αποζημίωση. Η διάταξη αυτή απορρέει από τα θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα κάθε πολίτη κατά το Σύνταγμα. Συγκεκριμένως, τα άρθρα 9§1 εδ. β’Σ, 9^Α Σ και 19Σ αναφέρονται στην ΠΠΔ.

Ειδικότερα, το άρθρο 9Σ εισήχθη στο Σύνταγμα της τρίτης ελληνικής δημοκρατίας το 1975 και έκτοτε κατοχυρώνεται ρητώς το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής. Στο ίδιο πνεύμα, σε επίπεδο διεθνούς και ενωσιακού δικαίου, στο άρθρο 7 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής Χάρτης), στο άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (στο εξής ΕΣΔΑ) και στο άρθρο 17 του Διεθνούς Συμφώνου των Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων (στο εξής ΔΣΑΠΔ) κατοχυρώνεται το δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής ζωής, της κατοικίας και των επικοινωνιών. Συνεπάγεται, λοιπόν, ότι το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής και όλων των προσωπικών στοιχείων, τα οποία εμπερικλείονται σε αυτήν, όπως η κατάσταση υγείας και οι ιδιαιτέρως προσωπικές σχέσεις, θεμελιώνονται στον πυρήνα του βίου. Ο περιορισμός αυτός είναι δεκτός και από το ΣτΕ, το οποίο στην απόφαση Δ’Τμημ.3545/2002 διατύπωσε την άποψη, ότι ελευθερία έκφρασης στοχασμών, πληροφορείν ουδεμία σχέση διαθέτουν με τα στοιχεία της ερωτικής ζωής, τα οποία ουδέποτε δημοσιοποιούνται ανοικειοθελώς. Μπορεί, διαβάζοντας τα άνωθεν να διακρίνεται μια απολυτότητα, ωστόσο το δικαίωμα προστασίας των δεδομένων της ιδιωτικής ζωής υπόκειται ορισμένους περιορισμούς κατά την αρχή της αναλογικότητας (βάσει του άρθρου 25§1Σ εδ. δ’Σ),  την αρχή της υπερτερότητας του δημοσίου συμφέροντος (βάσει του άρθρου 8§2 της ΕΣΔΑ) την επιφύλαξη του νόμου με σεβασμό στην πυρήνα του δικαιώματος (βάσει του άρθρου 52§1 του Χάρτη).

Επιπρόσθετα, με το άρθρο 9^ΑΣ κατοχυρώνεται το δικαίωμα προστασίας από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως με ηλεκτρονικά μέσα, των προσωπικών δεδομένων, όπως ο νόμος ορίζει και προβλέπεται η ίδρυση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Ακόμα, στο άρθρο 8 του Χάρτη, κατοχυρώνεται περαιτέρω η υποχρέωση ύπαρξης συγκατάθεσης, η νόμιμη επεξεργασία για συγκεκριμένο σκοπό και το δικαίωμα πρόσβασης και επιδιόρθωσης, ενώ σε επίπεδο διεθνούς δικαίου στο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ εξασφαλίζεται η ασφαλής μεταβίβαση των δεδομένων μέσω αυτοματοποιημένων μηχανισμών (καλύπτοντας έτσι τις διαδικασίες των πολυεθνικών επιχειρήσεων). Εν ολίγοις, τα ανωτέρω συμπυκνώνονται στην εθνική έννομη τάξη με τον ν. 2472/97 και τον ν. 3471/06, όπου και προβλέπεται η απαραίτητη συγκατάθεση για τη συλλογή και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων από τρίτους, η απόδειξη αναγκαιότητας και προσφορότητας της επεξεργασίας και η ασφαλής αποθήκευση, κυρίως μέσω διαφανών διαδικασιών ακρίβειας, ύπαρξη υπευθύνου επεξεργασίας και διασφάλισης της ηλεκτρονικής επικοινωνίας. Το δικαίωμα στη λήθη, γνωστό χάρη στον GDPR, εμφανίζεται στο νομικό χώρο, με τη νομολογία του ΔΕΕ στην υπόθεση Google Spain εναντίον της αντιστοιχής Ανεξάρτητης Αρχής στην Ισπανία και αφορά την απαλοιφή από τον κατάλογο αποτελεσμάτων που εμφανίζονται βάσει ονοματεπωνύμου, σύνδεσμος προς νόμιμα δημοσιευμένες από τρίτους ιστοσελίδες. Η άσκηση του δικαιώματος υποχωρεί προς υπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος, όπως βάσει της νομολογίας του ΔΕΕ, επεξεργασία βιομετρικών δεδομένων στα διαβατήρια είναι καθ΄ όλα επιτρεπτή. Επίσης, βάσει τον 2472/97 η «παρακολούθηση» των εργαζομένων, «επιτήρηση», μέσω καμερών, ο έλεγχος του εταιρικού τους υπολογιστή και ένα «σκούπισμα» του γραφείου τους είναι, παντάπασιν, επιτρεπτά.

Ιδιαίτερη (συνταγματική) προστασία απαιτούν τα δεδομένα τα οποία ανταλλάσσονται, μέσω της επικοινωνίας με τεχνικά μέσα. Το άρθρο 19 εξασφαλίζει το απόρρητο επικοινωνίας, σε οποιαδήποτε μορφή έντυπη, λεκτική, ηλεκτρονική κτλ. Ο περιορισμός του δικαιώματος ενέχεται στην αντίθετη δικαστική απόφαση προς προστασίας αυτού. Παράδειγμα, σε περιπτώσεις του ΠΚ, όπου είναι απαραίτητη λόγω αναγκαιότητας, αναλογικότητας, υπέρτερου συμφέροντος η άρση του απορρήτου. Ζήτημα τίθεται σχετικά με τα εξωτερικά στοιχεία της τηλεπικοινωνίας, όπως τηλεφωνικός αριθμός, διεύθυνση συνδρομητή, καθώς η νομολογιακή άποψη αναφέρει ότι δεν προστατεύονται, ενώ στην θεωρία υποστηρίζεται το αντίθετο.

Καταλήγοντας, θα ήθελα να καταθέσω ορισμένες ανησυχίες. Η εξοικείωση των νέων ανθρώπων με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε μικρή ηλικία, οδήγησε στην απουσία οποιουδήποτε ενδοιασμού ως προς τη δημοσίευση προσωπικών δεδομένων, όπως μια φωτογραφία, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί, δολίως, από τον οποιοδήποτε. Ένα, εξαιρετικώς, ανησυχητικό φαινόμενο είναι η απερισκεψία κατά τη διαδικασία σύναψης συμβάσεων ηλεκτρονικά, όπως η εγγραφή σε ένα newsletter ή (κυρίως) η αγορά προϊόντων από ηλεκτρονικά καταστήματα (eshops). Τι εννοώ; Όταν καταχωρούμε δεδομένα όπως η διεύθυνση κατοικίας και ο αριθμός τηλεφώνου,  για να προχωρήσουμε στην αγορά, συνηθώς ζητείται η αποδοχή των όρων και προϋποθέσεων. Σπανίως κάποιος τα διαβάζει. Επομένως, το δυνατό μέρος (ο εκάστοτε κάτοχος της ιστοσελίδας) έχοντας ορίσει μονομερώς αυτούς τους όρους, μπορεί να υποκρύπτει, παράδειγμα, τη διακίνηση των στοιχείων αυτών σε τρίτους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η υπόθεση Facebook/Zuckerberg και Cambridge Analytica, κατά την οποία η τελευταία απέσπασε προσπικά δεδομένα από 87 εκατ. χρήστες. Οι χρήστες, έχοντας παλαιότερα εγγραφεί σε ένα παιχνίδι ερωτήσεων στην πλατφόρμα του Facebook είχαν συναινέσει στην παραχώρηση ορισμένων δεδομένων τους, τα οποία και εν τέλει διέρρευσαν.

Καίτοι δεν αναπαρήχθη η σημασία της ΑΠΔΠΧ, παροτρύνω κάθε αναγνώστη που υφίσταται ή θεωρεί, ότι υφίσταται προσβολή των προσωπικών δεδομένων του να προβεί σε καταγγελία μέσω http://www.dpa.gr/portal/page?_pageid=33,211532&_dad=portal&_schema=PORTAL

Πηγές

• Βλαχόπουλος, Σ. (2017). Θεμελιώδη δικαιώματα : ατομικά κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα
• Δαγτόγλου, Π. (2012). Ατομικά δικαιώματα : Συνταγματικό δίκαιο 4η έκδ.
• Παντελής, Α. (2018). Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου
• Σισιλιάνος, A. (2017). Ευρωπαϊκή σύμβαση δικαιωμάτων του ανθρώπου
• Χρυσανθάκης, Χ. Γ. (1960-). Σύνταγμα : Χάρτης θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ, Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου & πρόσθετα πρωτόκολλα, διεθνές σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα
• Χρυσόγονος, Κ. Χ. (2017). Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα
• Ευρωπαϊκή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων
• Επεξεργασία Προσωπικών Δεδομένων από Δικηγόρο μετά τον Κανονισμό ΕΕ 679/2016 (GDPR)
• Προσωπικά δεδομένα

Βασίλης Κόττας

Απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης (ΠΕΔΔ) του ΕΚΠΑ με κατεύθυνση Δημοσίου Δικαίου. Το ενδιαφέρον του ως αναλυτής περιέχεται γύρω από το χώρο της θεμελίωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προστασίας του περιβάλλοντος. Διατελεί δόκιμος αναλυτής στην ιστοσελίδα του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων και ερευνητής στην Ερευνητική Ομάδα Μεταπολίτευσης - Ομάδα Προφορικής Ιστορίας του τμήματος ΠΕΔΔ.