Της Αθηνάς – Νεφέλης Βούκουνα,
Παιδεία, ίσως το σημαντικότερο αγαθό για μια κοινωνία. Η παιδεία πλάθει συνειδήσεις, καλλιεργεί ήθη, μεταλαμπαδεύει γνώσεις, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της κοινωνικής ευμάρειας. Σε μια, δημοκρατική κοινωνία η παιδεία, πολλώ δε μάλλον η δωρεάν παιδεία, αποτελεί αυτονόητο δικαίωμα όλων των κοινωνικών στρωμάτων.
Στην Ελλάδα μέχρι και τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1960’, η δωρεάν εκπαίδευση φάνταζε μάλλον ουτοπία. Η κατάσταση στα σχολεία και στα πανεπιστήμια ήταν τραγική για μια ευρωπαϊκή χώρα. Η έλλειψη σχολικών δομών, η απουσία εκπαιδευτικών και υλικοτεχνικής υποδομής, όπως γραφικής ύλης ή θρανίων, ήταν γεγονός. Η «μαθητική εισφορά» ,το ποσό δηλαδή που ήταν υποχρεωμένοι οι μαθητές να πληρώνουν ως τέλος εγγραφής στο σχολείο αλλά και η αγορά σχολικών εγχειριδίων, υπήρξαν τα υψηλότερα ίσως έξοδα για χιλιάδες οικογένειες. Το γεγονός ότι σχεδόν ο μισός αριθμός παιδιών της εποχής δεν πήγαινε καν στο σχολείο και το ποσοστό του αναλφαβητισμού ήταν ιδιαίτερα υψηλό μαρτυράει τις τεράστιες δαπάνες που απαιτούσε η εκπαίδευση στη χώρα, για τις ελληνικές οικογένειες.Η κατάσταση , λοιπόν, που επικρατούσε αυτόματα απέκλειε τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα από την παιδεία, επιτρέποντας μόνο στους πραγματικά εύπορους Έλληνες να μορφώσουν τα παιδιά τους.
Το 1964 η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου επιχειρεί να εισάγει την ρηξικέλευθη πρόταση για δωρεάν παιδεία και η Βουλή ψηφίζει το νομοθετικό διάταγμα «Περί Οργανώσεως και Διοικήσεως της Γενικής Στοιχειώδους και Μέσης Εκπαιδεύσεως», υπό την επεξεργασία του Ε. Παπανούτσου, τότε Γενικού Γραμματέα του Υπ.Παιδείας. Καθιερώνεται η χορήγηση βιβλίων σε όλους τους μαθητές, η 9ετής υποχρεωτική εκπαίδευση, ο διαχωρισμός του εξατάξιου γυμνασίου σε γυμνάσιο και λύκειο, η δημοτική γλώσσα στα σχολεία και πολλές ακόμα μεταρρυθμίσεις. Αν και η όλη προσπάθεια επικρίθηκε και χαρακτηρίστηκε από τους αντιπάλους της κυβέρνησης Παπανδρέου ως αντεθνική και αριστερή, στην πραγματικότητα αποτέλεσε θεμέλιο της καθιέρωσης της δωρεάν παιδείας στην Ελλάδα και άνοιξε τον δρόμο για άλλες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις ,που κατά καιρούς ακολούθησαν.
Ωστόσο παρά το γεγονός ότι η δημόσια δωρεάν παιδεία εδώ και πολλά χρόνια αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα κάθε Έλληνα πολίτη, πάγιο και συνταγματικά κατοχυρωμένο, στην πραγματικότητα παρατηρούνται ακόμη και σήμερα τεράστιες ανισότητες στην ελληνική δημόσια εκπαίδευση. Οι ελληνικές οικογένειες δαπανούν υπέρογκα ποσά ώστε να κατορθώσουν να εξασφαλίσουν στα παιδιά τους την απαραίτητη ,πλέον για την αγορά εργασίας, εκπαίδευση, καθώς οι αδυναμίες και οι ελλείψεις των σχολικών δομών είναι τεράστιες.
Πιο συγκεκριμένα, είναι αναμφισβήτητο πως στα ελληνικά δημόσια σχολεία η κρατική χρηματοδότηση δεν επαρκεί , με αποτέλεσμα να παρατηρείται απουσία επαρκούς διδακτικού προσωπικού, υλικοτεχνικής υποδομής, αξιοπρεπών σχολικών εγκαταστάσεων. Επιπλέον ενώ το ελληνικό δημόσιο σχολείο έχει εντάξει στο εκπαιδευτικό του οργανόγραμμα μαθήματα ξένων γλωσσών αλλά και εκμάθησης χειρισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, στην πραγματικότητα δεν εξασφαλίζει κάποιου είδους επάρκεια ή πιστοποίηση γνώσης των αντικειμένων αυτών στους μαθητές. Ως απόρροια οι Έλληνες γονείς δαπανούν επιπλέον χρήματα σε φροντιστήρια και σχολές ξένων γλωσσών και υ/π , ώστε να κατορθώσουν οι μαθητές να αποκτήσουν την πολυπόθητη , για την μετέπειτα ακαδημαϊκή και εργασιακή τους σταδιοδρομία, πιστοποίηση γνώσης.
Παράλληλα, το ελληνικό σχολείο , όντας σχεδιασμένο και δομημένο με τέτοιο μεγάλο φόρτο εργασίας για τους μαθητές, μετατρέπεται σταδιακά σε έναν αέναο και εξαντλητικό αγώνα δρόμου που δεν προωθεί την ευγενή άμιλλα , αλλά τον στυγνό ανταγωνισμό και την βαθμοθηρία, με σημείο τερματισμού τις πανελλήνιες εξετάσεις. Η εμμονική προσκόλληση μαθητών, καθηγητών και γονέων στις εισαγωγικές εξετάσεις στην ανώτατη εκπαίδευση και η μετατροπή τους σε αυτοσκοπό, υποδαυλίζει ένα κλίμα άγχους και καταναγκασμού, ωθώντας τους Έλληνες γονείς να στέλνουν από πολύ νωρίς τα παιδιά τους σε φροντιστήρια και ιδιαίτερα μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας, δαπανώντας υπέρογκα χρηματικά ποσά.
Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι η δημόσια δωρεάν εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι με τέτοιο τρόπο δομημένη, ώστε έμμεσα αναγκάζει τις ελληνικές οικογένειες να «βάζουν βαθιά το χέρι στη τσέπη», εάν επιθυμούν πραγματικά τα παιδιά τους να μορφωθούν. Αυτομάτως, αυτό το γεγονός αποκλείει ένα μεγάλο μέρος της κοινωνικής διαστρωμάτωσης από την εκπαίδευση, αφού πλέον ακόμα και η μέση ελληνική οικογένεια δυσκολεύεται να αντεπεξέλθει στις οικονομικές αυτές απαιτήσεις. Αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής, είναι φυσικά μόνο οι οικονομικά ευκατάστατοι μαθητές να λαμβάνουν ουσιαστική εκπαίδευση και εφόδια, μέσω της παραπαιδείας, και να επιτυγχάνουν ευκολότερα στις τελικές εξετάσεις για την εισαγωγή τους στην ανώτατη εκπαίδευση, ενώ οι υπόλοιποι μαθητές να αρκούνται στις περιορισμένες σχολικές παροχές.
Βέβαια, και η εικόνα των ελληνικών δημοσίων πανεπιστημίων δεν είναι καλύτερη.Η οικονομική κρίση έχει διεισδύσει για τα καλά στα ελληνικά πανεπιστήμια, τα οποία βρίσκονται αντιμέτωπα με τον κίνδυνο της οικονομικής κατάρρευσης. Τα περισσότερα ιδρύματα υπολειτουργούν ενώ σχεδόν όλα δυσκολεύονται να καλύψουν ακόμα και τις πιο απλές λειτουργικές τους ανάγκες. Πιο συγκεκριμένα, πολλές φορές ,οι φοιτητές και φοιτήτριες είναι αναγκασμένοι με προσωπικά τους έξοδα να εξασφαλίζουν τις σημειώσεις, τα φυλλάδια και το υλικό που τους είναι απαραίτητο. Παράλληλα, οι υποδομές παρακμάζουν καθώς η χρηματοδότηση δεν αρκεί ούτε για την αντικατάσταση εδράνων που έχουν καταστραφεί, πόσο μάλλον για την αγορά εξοπλισμού. Ακόμη, βασικό πρόβλημα σε πολλά πανεπιστημιακά ιδρύματα αποτελεί όχι μόνο η έλλειψη διδακτικού προσωπικού αλλά και το γεγονός ότι λόγω οικονομικής ασφυξίας δεν έχουν όλοι οι φοιτητές δωρεάν πρόσβαση στη φοιτητική λέσχη και η δυνατότητα δωρεάν σίτισης παραχωρείται με οικονομικά κριτήρια.
Παράλληλα με όλη αυτή την δυσμενή κατάσταση , κάνουν την εμφάνισή τους πιέσεις και πολιτικές πρακτικές,προερχόμενες κυρίως από την νεοφιλελεύθερη πολιτικά πτέρυγα, που αφορούν την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων αλλά και τη ρύθμιση της λειτουργίας των πανεπιστημίων σύμφωνα με τους κανόνες της αγοράς. Πιο συγκεκριμένα, επιθυμούν την αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος, το οποίο αναφέρει ρητά ότι «H σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται» και κατοχυρώνει το δικαίωμα όλων των Ελλήνων πολιτών στην ελεύθερη πρόσβαση στην δημόσια δωρεάν παιδεία.«Εξυπηρετούμε την αγορά, όχι την Παιδεία» θα μπορούσε να είναι το σύνθημα όλων αυτών που επιθυμούν την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα την ίδια στιγμή που τα μεσαία και κατώτερα ταξικά στρώματα δυσκολεύονται να αντεπεξέλθουν στις οικονομικές επιταγές ακόμα και των δημοσίων πανεπιστημίων.Είναι τουλάχιστον ουτοπικό και υποκριτικό, να θεωρούμε ότι το αντίδοτο στην παρακμή της ελληνικής δημόσιας δωρεάν παιδείας είναι η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, που όχι μόνο θα αποτελέσουν την «χαριστική βολή» για την κατάρρευση και απίσχανση της δημόσιας εκπαίδευσης αλλά θα διογκώσουν την ψαλίδα των κοινωνικών και ταξικών ανισοτήτων.
Φυσικά, η γενεσιουργός αιτία όλων των δεινών της εκπαίδευσης δεν είναι άλλη από την υποχρηματοδότηση του ελληνικού κράτους στην παιδεία, τον ελλειπή σχεδιασμό και την αδιαφορία του κρατικού φορέα για την εκπαίδευση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της πενιχρής κρατικής χρηματοδότησης σε σχολεία και πανεπιστήμια μελετώντας τους κρατικούς προϋπολογισμούς των ετών 2009-2017, είναι η κατακόρυφη μείωση του συνολικού προϋπολογισμού του Υπουργείου Παιδείας που έφτασε έως και 34,1%, την ίδια στιγμή που σύμφωνα με την ετήσια αναφορά του ΝΑΤΟ για το 2017, η Ελλάδα δαπάνησε 2,36% του ΑΕΠ για χρηματοδότηση της άμυνας , κατακτώντας την δεύτερη θέση μετά τις ΗΠΑ!
Συνοψίζοντας, γίνεται φανερό ότι η λύση στον φαύλο κύκλο της υποβάθμισης της ελληνικής δημόσιας παιδείας δεν είναι ούτε η ίδρυση ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων ,ούτε φυσικά η απομύζηση και η αφαίμαξη του προϋπολογισμού των ελληνικών νοικοκυριών. Η λύση είναι η καταπολέμηση της υποχρηματοδότησης και η αύξηση των δημοσίων δαπανών για την ελληνική εκπαίδευση. Ο κρατικός μηχανισμός θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η παιδεία αποτελεί έναν τομέα μείζονος σημασίας για κοινωνική ευταξία και να προσαρμόσει τον κρατικό προϋπολογισμό με τέτοιο τρόπο ώστε να συμβάλλει στην αναδιοργάνωση της, ακόμα κι αν αυτό απαιτεί περικοπές από δευτερευούσης σημασίας τομείς. Η ελληνική δημόσια δωρεάν παιδεία αιμορραγεί και έχει ανάγκη από άμεσες δραστικές αλλαγές, όσο παραμένει ακόμα δωρεάν…
