Του Σωτήρη Σωτηρίου,
Στο συγκεκριμένο άρθρο θα προβάλλω κάποιες από τις σύγχρονες προκλήσεις της παγκόσμιας οικονομίας, των οποίων οι συνέπειες είναι καθοριστικές, και για τις οποίες καλείται η διεθνής κοινότητα να λάβει πρωτοβουλίες και μέτρα.Ο κόσμος αλλάζει ριζικά και οι προκλήσεις που τίθενται πρέπει να αντιμετωπίζονται.
Στις μέρες μας γίνεται όλο και συχνότερα λόγος για τις προκλήσεις που δεσπόζουν στην οικονομία σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς και για τις συνέπειες των προκλήσεων αυτών, αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα. Είναι αλήθεια πως για τους νεοκλασικούς οικονομολόγους ο άνθρωπος συνιστά έναν ορθολογικό μεγιστοποιητή χρησιμότητας, καθώς μέσα από τις αποφάσεις του επιδιώκει την μέγιστη δυνατή ωφέλεια (ωφελισμιστική προσέγγιση). Αυτή του η τάση να επιδιώκει το όσο δυνατόν μεγαλύτερο όφελος τον έφερε αντιμέτωπο με ποικίλα προβλήματα, αφού πολλές φορές θυσιάζει τα πάντα στο βωμό της εφήμερης ικανοποίησης, του κέρδους και του ατομικού του οφέλους. Οι δράσεις του είναι αισθητές στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και οι επιδράσεις τους είναι εμφανείς. Οι σύγχρονες προκλήσεις συνιστούν αναμφίβολα απότοκο των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, βουλήσεων, κινήτρων και αποφάσεων.
Αναντίρρητα, κάποιες από τις πρώτες προκλήσεις που βραχυπρόθεσμα θα αντιμετωπίσει η παγκόσμια οικονομία θα είναι οι αλλαγές που θα επιφέρει η έξοδος της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το γνωστό σε όλους “BREXIT”, η ήδη καλπάζουσα πληθωριστική κρίση, αλλά και ανθρωπιστική κρίση που έχει ξεσπάσει στη Βενεζουέλα, οι μεταναστευτικές ροές σε όλο τον κόσμο και πολύ παραπάνω στην ευρωπαϊκή ήπειρο, καθώς και οι αλλαγές που προκύπτουν από αυτή τη μετακίνηση των ανθρώπων. Αυτές ωστόσο, είναι μόνο μερικές από τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα τα επόμενα χρόνια.
Παρ’όλα αυτά, μεσοπρόθεσμα ή ακόμα και μακροπρόθεσμα, εγείρονται πολλοί προβληματισμοί που τα κράτη, οι διεθνείς οργανισμοί, οι αγορές, οι ίδιοι οι οικονομολόγοι, αλλά και όλοι οι παίκτες-δρώντες του συστήματος θα πρέπει να αντιμετωπίσουν. Αρχικά, αξίζει να επισημανθεί πως κομβικό σημείο αποτελεί η εκδήλωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, που ξέσπασε στον τραπεζικό τομέα των ΗΠΑ και μεταδόθηκε ταχέως στην πραγματική οικονομία και σε όλο τον κόσμο με συνέπειες δραματικές. Η κατάρρευση της Lehman Brothers, της 4ης μεγαλύτερης επενδυτικής τράπεζας των ΗΠΑ, συνιστά ορόσημο της κρίσης και την κύρια αιτία για την αλλαγή της επικρατούσας αισιόδοξης ψυχολογίας. Από το 2008 κι έπειτα, θα μπορούσαμε να πούμε πως ο κόσμος άλλαξε ριζικά.
Μία από τις πιο αξιοσημείωτες συνέπειες της κρίσης και αδιαμφισβήτητα μια πρόκληση για την παγκόσμια οικονομία είναι η μετατόπιση αρκετών οικονομικών δραστηριοτήτων στην Ανατολή. Στο ανατολικό ημισφαίριο, αν και κάποια κράτη επηρεάστηκαν βαθύτατα από την κρίση, όπως συνέβη και με την ιαπωνική οικονομία που παρουσίασε σημαντική μείωση του ΑΕΠ της, η Κίνα και η Ινδία, δύο αναδυόμενες δυνάμεις, όχι απλά δε «ναυάγησαν» στην κρίση που ξέσπασε, αλλά λόγω της απόστασης που είχαν από τις εστίες της κρίσης, αποκόμισαν σημαντικά οφέλη. Το φτηνό εργατικό δυναμικό των χωρών αυτών είναι σίγουρα ένας παράγοντας που τις ανέδειξε παγκοσμίως και επέφερε αυτή τη μετατόπιση των δραστηριοτήτων εκεί. Επιπροσθέτως, μία ακόμη σημαντική πρόκληση είναι η έντονη ύπαρξη κρίσεων δημοσίου χρέους παγκοσμίως. Πολλά κράτη, σήμερα, έρμαια λανθασμένων οικονομικών πολιτικών, αλλά και κακοδιαχείρισης, είναι αντιμέτωπα με κρίση δημοσίου χρέους, που μπορεί να συνιστά ένα υπέρογκο ποσοστό του ΑΕΠ. Ο δημόσιος δανεισμός δεν πρέπει να ταυτίζεται πάντα μόνο με αρνητικές συνέπειες. Όταν οι δαπάνες που πρόκειται να καλύψουν τα δάνεια αφορούν επενδυτικούς σκοπούς, τότε αναμφίβολα η σύναψή τους είναι χρήσιμη. Ωστόσο, επειδή τα δάνεια συνήθως οδηγούνται σε καταναλωτικές δαπάνες, οι επόμενες γενιές καλούνται να αποπληρώσουν τα τοκοχρεολύσια δανείων που δε θα απoκομίσουν κανένα όφελος. Συνεπώς, και αυτή η αυξανόμενη τάση να μιλάμε για πολλαπλές κρίσεις δημοσίου χρέους είναι επίσης μια πρόκληση για την παγκόσμια οικονομία.
Στα πλαίσια των δραματικών συνεπειών της κρίσης του 2008, δεν πρέπει να αμελήσουμε μια υποβόσκουσα ως υπαρκτή επιστροφή στον προστατευτισμό. Η αλήθεια είναι πως τα κράτη οδηγήθηκαν να επαναπροσδιορίσουν την χρησιμότητα της παγκοσμιοποίησης, της αυξανόμενης αλληλεξάρτησης, καθώς θεώρησαν πως δεν είναι ένα παίγνιο θετικού αθροίσματος, που κερδίζουν οι δρώντες αμοιβαία οφέλη με τη συμμετοχή τους, αλλά ειδικά με το ξέσπασμα των κρίσεων, μετατρέπεται σε παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, που οι αδύναμες οικονομίες «εξαλείφονται» στο διεθνή ανταγωνισμό. Ο προστατευτισμός και η αυτάρκεια ωστόσο που επικαλούνται πολλοί σήμερα, δε μπορεί να επιφέρει θετικά αποτελέσματα σε αυτό το φιλελεύθερο σύστημα που επικρατεί σήμερα, ίσως θα λέγαμε ότι συνιστά και έναν αναδυόμενο κίνδυνο για την έλευση εμπορικών πολέμων.
Εν συνεχεία, μια σημαντική πρόκληση, που συνιστά και μία από τις αφορμές της εκδήλωσης της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, που ήρθε στο προσκήνιο ως ένα επικίνδυνο ντόμινο χρηματοοικονομικών προϊόντων, είναι η διόγκωση του χρηματοοικονομικού τομέα έναντι της πραγματικής οικονομίας. Αυτή η διόγκωση είναι εμφανής και συνιστά ένα σημαντικό διακύβευμα για την εκδήλωση κι άλλων χρηματοπιστωτικών κρίσεων. Επιπλέον, η έντονη ανισότητα παγκοσμίως, καθώς και η συγκέντρωση πλούτου από ορισμένα κράτη, αποτελεί αίτιο διχασμού, πόλωσης και ταραχής στα πλαίσια της διεθνούς κοινότητας. Συνιστά ένα εξέχον ζήτημα, μία ιδιαίτερη πρόκληση, η οποία μάλιστα προϋπήρχε σε όλη την οικονομική ιστορία, καθώς αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της.
Καταλήγοντας, στις αναδυόμενες προκλήσεις οφείλουμε να επισημάνουμε και το «στοίχημα» της βιώσιμης ανάπτυξης που είναι ένας από τους κύριους στόχους τόσο των κρατών, όσο και των διεθνών οργανισμών, αλλά και την τάση προς την ψηφιοποίηση και αυτοματοποίηση. Η κλιματική αλλαγή έφερε σπουδαίες αλλαγές στον κόσμο, καθώς όχι μόνο έχει επιδράσεις στο περιβάλλον του ανθρώπου, αλλά ταυτόχρονα του δημιουργεί οικονομικό κόστος. Η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας προκύπτει ως μια εναλλακτική, καινοτόμα και επιτακτική πλέον λύση. Από την άλλη πλευρά, στο κομμάτι της τεχνολογικής προόδου, παρά τους κινδύνους που αναφύονται, καθώς για παράδειγμα η αυτοματοποίηση ενός κλάδου προκαλεί μείωση της απασχόλησης, είναι ένα ζήτημα που επηρεάζει όλα τα κράτη και η διαχείρισή του είναι καθοριστική.
Συμπερασματικά, οι προκλήσεις στη σύγχρονη παγκόσμια οικονομία είναι πολλαπλές, καθώς η οικονομία ως ένα δυναμικό σύστημα αλληλεπίδρασης δεν παραμένει ποτέ στατική και κάθε μεταβολή επιφέρει τις εκάστοτε προκλήσεις. Εξέχουσα σημασία έχει πλέον η «απάντηση» που θα δοθεί σε αυτές τις προκλήσεις από την πλευρά όλων των διεθνών δρώντων.
