Του Δημήτρη Τόλια,
Μιας και το 2019 θα είναι έτος πολλών εκλογικών αναμετρήσεων (Ευρωεκλογές, Αυτοδιοικητικές, Βουλευτικές) αξίζει να θυμηθούμε πώς συμπεριφέρθηκε το εκλογικό σώμα στα χρόνια της κρίσης, ώστε να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας για τις εκλογές που έρχονται.
Η οικονομική κρίση που έπληξε την χώρα το 2009 εκτός από τις μεγάλες μεταβολές που προκάλεσε στην ελληνική κοινωνία, στάθηκε ικανή να ανατρέψει το πολιτικό σύστημα που είχε θεμελιωθεί στη μεταπολίτευση. Συγκεκριμένα, κατάφερε να μειώσει την εκλογική δύναμη των δύο «μεγάλων» κομμάτων, του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας, τα οποία αθροιστικά συγκέντρωναν ποσοστά άνω του 80%.
Συνεπώς, παρουσιάζει ενδιαφέρον η διερεύνηση και ερμηνεία της μετακίνησης των ψηφοφόρων μέσα στην κρίση, καθώς και την εκλογική συμπεριφορά της νέας γενιάς ψηφοφόρων που «γεννήθηκαν πολιτικά» τα χρόνια αυτά. Βασικό ερώτημα προς διερεύνηση είναι, σε μια κρίση που έσκασε σαν βόμβα στο ελληνικό πολιτικό σύστημα, που μετακινήθηκαν τα «θραύσματα» της έκρηξης με ορίζοντα την (υποθετική) κατεύθυνση τους ως συμπέρασμα στις εκλογές του 2019.
Εκλογές 2009- η πτώση Καραμανλή και τα «λεφτά» που δεν υπήρχαν
Αφετηρία του ταξιδιού θα είναι το 2009. Η κρίση ακόμη βρίσκεται μακριά. Ηχεί στα αυτιά της κοινωνίας ως ενδεχόμενο, ώς προειδοποίηση, ώς ένα κακό σενάριο. Συνεπώς, τίθεται από την πολιτική ηγεσία το ζήτημα της διαχείρισης αυτής της κρίσης. Ο Καραμανλής υποστηρίζει ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων, ενώ ο Γ. Παπανδρέου ασκεί κριτική σε αυτό επιμένοντας πως «λεφτά υπάρχουν», ιδίως αν παταχθεί η φοροδιαφυγή.
Στις εκλογές αυτές τα πρώτα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης θα εμφανιστούν. Φυσικά, η κομματική ταύτιση για την ερμηνεία της ψήφου θα παραμείνει σε πολύ υψηλά επίπεδα. Το ΠΑΣΟΚ θα κατορθώσει να πετύχει την συσπείρωση του χώρου του ενώ η κυβερνητική φθορά της ΝΔ, ισοδυναμεί με την απώλεια της επιρροής του κόμματος στην δεξιά.
Στα χαμόγελα: Φυσικά, ο νικητής των εκλογών του 2009, ο Γιώργος Παπανδρέου ο οποίος θα συγκεντρώσει 3.000.000 ψήφους και 160 έδρες στο ελληνικό κοινοβούλιο. Παρέλαβε το κουτί με τα κλειδιά της χώρας μέσα στο οποίο όμως υπήρχε και μια βόμβα έτοιμη να σκάσει και να εξαλείψει κάθε μειδίαμα.
Στα δάκρυα: Η ΝΔ θα υποστεί μια βαριά ήττα, καθώς η διαφορά με το ΠΑΣΟΚ ξεπέρασε το 10%.
Ούτε ζέστη-ούτε κρύο: Το ΚΚΕ θα αναδειχθεί τρίτο κόμμα διατηρώντας την εκλογική του βάση, το ΛΑΟΣ θα ανεβάσει το ποσοστό του, εκμεταλλευόμενο την φθορά της ΝΔ, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ θα διατηρηθεί στα χαμηλά, διατηρώντας επίσης την εκλογική του βάση.
Στο σπίτι: Το ποσοστό της αποχής έφτασε το 29%, αυξημένο κατά 4%, σε σύγκριση με τις προηγούμενες εθνικές εκλογές του 2007.
Είναι φανερό ότι το κλειδί των εκλογών ήταν η συσπείρωση, εφόσον η κομματική ταύτιση παρέμεινε υψηλή, σημασία είχε η επιδίωξη ή η απογοήτευση από το κόμμα.
Εκλογές 2012, Μάιος: η έκρηξη
Δυόμιση χρόνια βιωμένης κρίσης ήταν αρκετά, ώστε να ανατινάξουν το πολιτικό σκηνικό. Ο Παπανδρέου το 2010 θα δεχθεί την βοήθεια από τον μηχανισμό στήριξης από τους τρεις θεσμούς (Δ.Ν.Τ., Ε.Ε., Ε.Κ.Τ.). Θα ψηφιστούν τα πρώτα πακέτα μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής που θα επιφέρουν τεράστιες μειώσεις σε μισθούς και συντάξεις, ενώ θα εκτινάξουν την ανεργία.
Αφού ο Παπανδρέου θα αλλάξει άποψη για την διενέργεια δημοψηφίσματος για το ζήτημα της επικύρωσης ή μη του νέου πακέτου μέτρων, θα παραιτηθεί. Έτσι, θα σχηματιστεί κυβέρνηση συνεργασίας ΠΑΣΟΚ, ΝΔ και ΛΑΟΣ υπό τον Λουκά Παπαδήμο. Το γεγονός αυτό θα αποτελέσει τομή στην εκλογική ανάλυση.
Οι δημοσκοπήσεις από το 2011 θα παρουσιάζουν τα δύο μεγάλα κόμματα με τεράστιες απώλειες. Ήταν φανερό πως το εκλογικό σώμα εξέφραζε μια πολύ μεγάλη δυσαρέσκεια απέναντι στα κόμματα που ψήφισαν το μνημόνιο και που με την κακοδιαχείριση των προηγούμενων χρόνων οδήγησαν την χώρα στην οικονομική κρίση. Ωστόσο, εκείνο που ανησυχούσε τους δημοσκόπους ήταν το διογκωμένο ποσοστό των αναποφάσιστων ακόμη και λίγες ημέρες πριν τις κάλπες.
Η δική μου αντίληψη είναι πως οι δυσαρεστημένοι ψηφοφόροι των -στα μάτια του λαού- συστημικών κομμάτων ΝΔ και ΠΑΣΟΚ δε μετακινήθηκαν τυχαία σε κάποιο κόμμα. Η κίνηση αυτή των ψηφοφόρων ερμηνεύεται πρώτον με το διπολικό σύστημα ανάλυσης. Οι εκλογείς κινήθηκαν με βάση την ιδεολογική τους ταυτότητα προς το κόμμα που βρισκόταν εγγύτερα σε αυτή. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν παραταξιακό διπολισμό στον άξονα, δεξιάς-αριστεράς. Ωστόσο, η επιλογή του κόμματος της παράταξής τους ερμηνεύεται με το μοντέλο της θεματικής ψήφου.
Στην περίπτωση αυτή γίνεται συζήτηση περί «διακύβευσης». Η διακύβευση των εκλογών αυτών ήταν ο τρόπος διαχείρισης της κρίσης. Το μνημόνιο ή άλλη οδός.
Στα χαμόγελα: Αδιαμφισβήτητα, ο Αλέξης Τσίπρας και ο Πάνος Καμμένος οι οποίοι είδαν τα κόμματά τους να κοντράρουν τα παραδοσιακά κόμματα του δικομματισμού. Ο Τσίπρας ανέβασε τον ΣΥΡΙΖΑ κατά 13 μονάδες ενώ ο Καμμένος έλαβε ποσοστό 10% με ένα κόμμα ζωής δύο μηνών.
Στα κλάματα: Τα κόμματα του δικομματισμού είδαν τα ποσοστά να καταποντίζονται. Ο Σαμαράς παρά την εκλογική νίκη του, είδε την ΝΔ να πέφτει στο 19% πολύ μακριά από την αυτοδυναμία. Το ΠΑΣΟΚ το οποίο είχε λάβει 44% το 2009 έπεσε στο μόλις 13%.
Ούτε κρύο-ούτε ζέστη: Το ΚΚΕ απλώς διατήρησε την εκλογική του βάση, ενώ η ΔΗΜΑΡ αν και ήλπιζε σε υψηλότερο ποσοστό έμεινε ευχαριστημένη με την πρόοδο το 6% το οποίο συγκέντρωσε.
Η έκπληξη: Η αρνητική έκπληξη ήταν η ανησυχητική είσοδος του νεοναζιστικού μορφώματος στο ελληνικό κοινοβούλιο με ποσοστό 7%. Μεγάλη αρνητική έκπληξη ωστόσο αποτέλεσε και το ποσοστό των εκτός Βουλής κομμάτων, το οποίο ξεπέρασε το 19%, κάτι που μαρτυρά και την εικόνα της συμπεριφοράς των εκλογέων σε αυτή την πρώτη εκλογική ‘’φωτογραφία’’ της κρίσης.
Στο σπίτι: Το ποσοστό της αποχής αυξήθηκε στο 35%.
Εκλογές 2012, Ιούνιος: η ανάγκη για κυβέρνηση
Η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης οδήγησε σε νέες εκλογές στις 17 Ιουνίου. Το κλίμα πολώθηκε ανάμεσα στα δύο πρώτα κόμματα σε δύναμη, στην ΝΔ και τον ΣΥΡΙΖΑ. Βασική διακύβευση ήταν ο σχηματισμός κυβέρνησης την επομένη των εκλογών. Οι τόνοι ανέβηκαν, ο Σαμαράς έθετε το ζήτημα της ασφάλειας και των μεταναστών ώστε να συσπειρώσει μεγαλύτερο κομμάτι της δεξιάς ενώ ο Τσίπρας μιλούσε για την ανάγκη ανατροπής του δικομματικού συστήματος.
Στα χαμόγελα: Ο Σαμαράς κατόρθωσε να συσπειρώσει ένα κομμάτι της δεξιάς και να λάβει το 29%, το οποίο ωστόσο δεν του έδινε την αυτοδυναμία.
Στα κλάματα: Το ΠΑΣΟΚ είδε το ποσοστό του να συρρικνώνεται ακόμη περισσότερο, ο Πάνος Καμένος έχασε ένα σημαντικό 3% της δεξιάς αντιμνημονιακής ψήφου, ενώ το ΚΚΕ καταποντίστηκε χάνοντας το μισό ποσοστό του, δηλαδή 4% το οποίο μετακινήθηκε κατά βάση στον ΣΥΡΙΖΑ.
Ούτε κρύο-ούτε ζέστη: Ο Τσίπρας δεν κατάφερε να ανατρέψει το προβάδισμα του Σαμαρά και παρέμεινε στην δεύτερη θέση, ωστόσο μέσα σε ένα μήνα ανέβασε το ποσοστό του ΣΥΡΙΖΑ κατά 10% στο 27%. Μια ιδιαίτερα μεγάλη άνοδος αν σκεφτεί κανείς ότι στις εκλογές του 2009 είχε λάβει το 4%. Η ΔΗΜΑΡ διατήρησε το ποσοστό της, όπως και η ΧΑ.
Στο σπίτι: 38%
Στις δεύτερες εκλογές οι ψηφοφόροι επέλεξαν μεταξύ ενός δεξιού μνημονιακού κόμματος και ενός αριστερού αντιμνημονιακού, συσπειρώνοντας ψηφοφόρους και από τους δύο άξονες, τον ιδεολογικό και αυτόν της οικονομικής αντίληψης. Κλειδί αποτέλεσε η μείωση του ποσοστού των κομμάτων εκτός Βουλής, το οποίο έπεσε στο 6% από το 19% των πρώτων εκλογών.
Στο δεύτερο μέρος θα δούμε την πόλωση του άξονα μνημόνιο – αντιμνημόνιο στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις του 2015 και στο δημοψήφισμα, ενώ θα επιχειρήσουμε να βρούμε την ταυτότητα των ψηφοφόρων ενόψει των εκλογών του 2019.
Γεννήθηκε το 1998 και μεγάλωσε στον Ωρωπό Αττικής. Είναι προπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Πολιτικών Επιστημών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενώ έχει φοιτήσει και για ένα έτος στο ίδιο τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης. Είναι λάτρης της πολιτικής ιστορικής ανάλυσης και έρευνας. Ασχολείται με την ανίχνευση της διαδικασίας διάδοσης και τις επιδράσεις των πολιτικών ιδεών στην κοινωνία τόσο στο παρελθόν όσο και φυσικά στο σήμερα.
