Της Ειρήνης Πετροπούλου,
Μέσα από την Αμερικανική σειρά «Orange is the new black», ήρθαμε σε επαφή με ένα φαινόμενο ταμπού, τις γυναικείες φυλακές. Το συγκεκριμένο ζήτημα έχει ξεκινήσει να απασχολεί πιο έντονα την κοινή γνώμη τα τελευταία κυρίως χρόνια, καθώς παρατηρείται ιδιαίτερα αυξημένη η τέλεση ποινικά κολάσιμων πράξεων από άτομα του γυναικείου φύλου. Η πραγματική αυτή κατάσταση αποδίδεται κατά βάση στην προσπάθεια άμβλυνσης των ανισοτήτων μεταξύ των δύο φύλων και την ενσωμάτωση της γυναίκας στο ευρύτερο κοινωνικό γίγνεσθαι. Ενδεικτικά, σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, με συνολικό αριθμό κρατουμένων να κυμαίνεται από 8.500 έως 12.500 περίπου από το 2003 μέχρι σήμερα, οι γυναίκες καταλαμβάνουν από 400 έως 700 περίπου θέσεις. Πέραν όμως από την αριθμητική υπεροχή των ανδρών, εντοπίζεται και ποιοτική διαφοροποίηση στα τελεσθέντα αδικήματα, καθώς τα περισσότερα συγκαταλέγονται στα εγκλήματα κατά της περιουσίας, με την «απάτη» να έχει τα πρωτεία, και τις καταδίκες για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικές ουσίες να αυξάνονται όλο και περισσότερο. Κατόπιν τούτων, το παρόν άρθρο θα ασχοληθεί με το ζήτημα του εάν και κατά πόσο ο νομοθέτης επιφυλάσσει ειδικές διατάξεις για τις γυναίκες που βρίσκονται σε καταστήματα κράτησης.
Αρχικά, γενική μνεία βρίσκουμε στο άρθρο 3 § 2 του Σωφρονιστικού Κώδικα (ν. 2776/1999) σύμφωνα με το οποίο: «Ειδική μεταχείριση των κρατουμένων επιφυλάσσεται, όταν δικαιολογείται από τη νομική ή πραγματική κατάστασή τους… γυναικών και ανδρών… εφόσον γίνεται υπέρ του κρατουμένου και προς εξυπηρέτηση των ειδικών αναγκών που απορρέουν από την ειδική κατάσταση στην οποία ευρίσκεται». Όπως γίνεται αντιληπτό, χρησιμοποιείται ευρεία διατύπωση, κάτι που δεν είναι σπάνιο στα αρχικά άρθρα των νομοθετικών κειμένων, η οποία μπορεί να ερμηνευθεί και ευρέως, ενώ παράλληλα βλέπουμε ότι ο νομοθέτης αντιμετωπίζει με ανθρωπιστική διάθεση το συγκεκριμένο ζήτημα.
Στη συνέχεια, το άρθρο 13 του Σωφρονιστικού Κώδικα, αφιερώνεται αποκλειστικά στις γυναίκες κρατούμενες και ειδικότερα αναφέρει ότι κρατούνται σε ξεχωριστά καταστήματα από τους άνδρες, είτε πρόκειται για ιδιαίτερο τμήμα μέσα στην ίδια φυλακή, είτε για ξεχωριστό κατάστημα κράτησης αποκλειστικά για γυναίκες (13§1). Στην παράγραφο 2 εισάγει μια θεμιτή διαφοροποίηση, καθώς επιβάλλει την προσαρμογή των κανόνων διαβίωσης και των εφαρμοζόμενων προγραμμάτων στις ανάγκες του γυναικείου φύλου. Αυτό δεν σημαίνει ότι με αυτόν τον τρόπο προωθείται ευνοϊκότερη μεταχείριση απέναντι στις γυναίκες κρατούμενες, αλλά ένα αντίκρισμα των βιολογικών χαρακτηριστικών και των κοινωνικών δομών. Άλλωστε, η διάταξη αυτή δεν τυγχάνει ιδιαίτερης εξειδίκευσης, οπότε παραμένει στη σφαίρα του γενικού.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αμφιλεγόμενες αντιδράσεις έχει προκαλέσει η παράγραφος 3 του ίδιου άρθρου, το οποίο επιτάσσει τη διαμόρφωση ειδικά κατάλληλου χώρου μέσα στο κατάστημα, όπου θα διαβιούν κρατούμενες μητέρες με τα παιδιά τους. Το επιτρεπόμενο ηλικιακό όριο που θέτει ο νόμος είναι τα 3 έτη, δηλαδή ουσιαστικά επιτρέπει τη διαβίωση με την κρατούμενη μητέρα από τη γέννησή του και μέχρι τη συμπλήρωση 3 ετών. Εφόσον ξεπεράσουν την ηλικία των 3 ετών, τα παιδιά θα πρέπει να εισαχθούν σε Ιδρύματα Παιδικής Μέριμνας, εφόσον δεν υπάρχει το κατάλληλο συγγενικό περιβάλλον, για το οποίο κρίνει ο αρμόδιος δικαστικός λειτουργός μετά από ακρόαση και των γονέων. Τα συγκεκριμένα ιδρύματα λειτουργούν υπό την εποπτεία των Υπουργείων Υγείας και Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης& Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Οι μητέρες που κρατούνται μαζί με τα βρέφη τους τοποθετούνται πάντοτε σε ατομικά κελιά χωρητικότητας τουλάχιστον 40 κυβικών μέτρων και κατάλληλα διαμορφωμένων (21§2 εδ. δ’).
Από την μια πλευρά, βλέπουμε ότι ο νομοθέτης 20 χρόνια πριν συμπεριέλαβε καινοτόμες μεταρρυθμίσεις, χωρίς, από την άλλη, να ελλείπουν οι αρνητικές αποχρώσεις. Είναι προφανές, ότι η φυλακή δεν αποτελεί το κατάλληλο μέρος για την ανατροφή ενός παιδιού, τόσο βιολογικά όσο και ψυχολογικά, ενώ ο μετέπειτα χωρισμός του παιδιού από τη μητέρα και την ανάθεσή του σε ίδρυμα, μπορεί να τραυματίσει ανεπανόρθωτα τον ψυχισμό της ίδιας της μητέρας. Αυτό δε σημαίνει ότι θα πρέπει να προβούμε στην ακραία λύση του αποχωρισμού εξαρχής, αλλά να ερευνήσουμε τη σύσταση δομών που θα βοηθήσουν τόσο το παιδί όσο και τη μητέρα για την επανένταξή της. Προσπάθειες ωστόσο γίνονται κατά καιρούς με τη λειτουργία ιδιότυπου βρεφονηπιακού σταθμού στο κατάστημα του Ελαιώνα Θήβας.
Επιπροσθέτως, στο Σωφρονιστικό Κώδικα και πιο συγκεκριμένα στο άρθρο 32§3 βλέπουμε ότι υπάρχει μέριμνα για τη διαφύλαξη της υγείας ευπαθών ομάδων κατά τη διάρκεια της κράτησής τους, καθώς προβλέπεται ότι ιατρός του καταστήματος καθορίζει, με γραπτή γνωμάτευση, ειδική δίαιτα ή συμπληρωματική τροφή σε άτομα ή κατηγορίες κρατουμένων που έχουν ανάγκη, όπως οι ασθενείς, οι γυναίκες σε εγκυμοσύνη και οι υπερήλικες. Επιπλέον, σε περιπτώσεις μεταγωγής υπερηλίκων, γυναικών σε εγκυμοσύνη, ασθενών και εφήβων η χρήση χειροπεδών, κατά το δυνατόν, αποφεύγεται (77 § 1 ΣΚ).
Αξιοσημείωτο είναι ότι σύμφωνα με το άρθρο 105§7 του Ποινικού Κώδικα, όπως τροποποιήθηκε με το νόμο 4322/2015, κάθε μέρα κράτησης για κρατούμενες μητέρες υπολογίζεται ευεργετικά ως δύο ημέρες εκτιόμενης ποινής για όσο διάστημα έχουν μαζί τους τα ανήλικα τέκνα τους. Διαφαίνεται, μέσα από αυτό, η πρόθεση του νομοθέτη να διαφυλάξει τη μητρότητα ως αγαθό και να την υπολογίσει ως άξια προστασίας για το κοινωνικό σύνολο. Παράλληλα, στο άρθρο 556 περ.Α’ προβλέπεται η δυνατότητα αναβολής εκτέλεσης της ποινής για γυναίκες που διανύουν τους 2 τελευταίους μήνες της εγκυμοσύνης τους ή γέννησαν πρόσφατα και με απώτατο όριο τους 3 μήνες από τον τοκετό.
Τέλος, με το ΦΕΚ Β’ 708/07.03.2017 θεσμοθετήθηκε η μετατροπή του Καταστήματος Ελαιώνα Θηβών σε Αγροτικό Τμήμα Κράτησης Γυναικών, που μέχρι πρότινος υφίστατο αποκλειστικά για άνδρες κρατούμενους. Το Αγροτικό Τμήμα είναι δυναμικότητας 30 ατόμων και πρώτη φορά θεσπίστηκε το 1926. Τα προϊόντα που παράγονται προορίζονται για τη σίτιση των κρατουμένων, προωθούνται σε άλλες φυλακές, ενώ μέρος τους πωλείται σε εμπόρους, πολίτες αλλά και στους σωφρονιστικούς υπαλλήλους που εργάζονται σε αυτές.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η αναφορά στη γυναίκα – κρατούμενη είναι περισσότερο από λιτή. Σε πολλές περιπτώσεις, οι κανονισμοί έχουν δημιουργηθεί έχοντας ως πρότυπο τα καταστήματα κράτησης που αφορούν τον ανδρικό πληθυσμό, με αποτέλεσμα να μην ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις που μπορεί να ανακύψουν στο πλαίσιο μιας γυναικείας φυλακής. Κάποιος θα μπορούσε να αντιτάξει ότι όσοι παρανόμησαν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ταυτόσημα από το νόμο, ενώ η κοινωνία και ο νομοθέτης δεν χρειάζεται να επιμένουν στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κρατουμένων μιας και οι ίδιοι είναι αυτοί που στράφηκαν εναντίον της, καλύπτοντας μόνο ένα minimum αξιοπρεπών συνθηκών. Εντούτοις, σε ένα σύγχρονο κράτος δικαίου, ο πρωταρχικός σκοπός της Πολιτείας είναι ο πραγματικός σωφρονισμός του δράστη και η ομαλή επανένταξή του στην κοινωνία και όχι η επιβολή μιας τιμωρίας χωρίς κανένα περαιτέρω νόημα.
Πηγές
- Κουράκης, Νέστωρ. «Έμφυλη Εγκληματικότητα. Ποινική και εγκληματολογική προσέγγιση του φύλου», Κουράκης Ν. (επιμέλεια), εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2006
- Μητροσύλη Μ. – Φρονίμου Ε. «Οικογενειακή, κοινωνική και επανένταξη ειδικών ομάδων πληθυσμού. Η περίπτωση των γυναικών κρατουμένων», Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα 2008
- http://www.ministryofjustice.gr
- Ηλεκτρονική εφημερίδα του καταστήματος κράτησης γυναικών Ελεώνα Θήβας- http://kkgeth.blogspot.com/
- sofron.gov.gr
