Της Σπυριδούλας Βαλασιάδου,
Την Παρασκευή 11 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε στο βιβλιοπωλείο Free thinking zone η πρώτη εκδήλωση του OffLine Post με θέμα «Οι εξελίξεις στην ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια» εν όψει των ευρωεκλογών του Μαΐου. Με ομιλητές τον κ. Τριαντάφυλλο Καρατράντο, Διεθνολόγο και Δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας & Νέων Απειλών, τον κ. Γιάννη Κουτσομύτη, Αρθρογράφο – Αναλυτή, τον κ. Κυριάκο Μικέλη, Επίκουρο Καθηγητή στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και τον κ. Σπύρο Μπλαβούκο, Αναπληρωτή Καθηγητή στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Συντονίστρια ήταν η Γιώτα Κοσκινά, αρχισυντάκτρια πολιτικού του OffLine Post.
Σκοπός αυτής της εκδήλωσης ήταν η σκιαγράφηση του «νέου» ευρωπαϊκού πλέγματος με την ανάδειξη των τελευταίων εξελίξεων στην ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια. Μεγαλύτερη έμφαση δόθηκε στην προώθηση της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας (PESCO), στην Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Επέμβασης, στη Ρήτρα Αμοιβαίας Συνδρομής καθώς και στο αναβαθμισμένο πλαίσιο συνεργασίας Ε.Ε. – ΝΑΤΟ. Επιπρόσθετα, επιδιώχθηκε να προσδιοριστεί η ποιοτική σχέση μεταξύ αυτών των εξελίξεων και των επικείμενων ευρωπαϊκών εκλογών απαντώντας στο ερώτημα: «Επηρεάζουν -και αν ναι σε ποιον βαθμό- οι εξελίξεις αυτές την έκβαση των επικείμενων εκλογών;». Συνάμα, συζητήθηκαν οι αναδυόμενες προκλήσεις και ευκαιρίες που δημιουργούνται για την Ελλάδα σε αυτό το «νέο» ευρωπαϊκό περιβάλλον.
ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΩΝ ΟΜΙΛΗΤΩΝ
Η συζήτηση ξεκίνησε με τους προσκεκλημένους ομιλητές να ορίζουν τις πρόσφατες εξελίξεις σε μια προσπάθεια πρόβλεψης της μελλοντικής πορείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η επιχειρηματολογία των ομιλητών στηρίχθηκε αφενός στο ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, όπως αυτό απορρέει από το πρωτογενές δίκαιο των Συνθηκών, αφετέρου στα εμπειρικά γεγονότα, τα οποία είτε επιβεβαιώνουν είτε απορρίπτουν το νομοθετικό πλαίσιο.
Πιο συγκεκριμένα, θεωρείται ότι το νομοθετικό υπόβαθρο για το ευρωπαϊκό «project» ασφάλειας τέθηκε με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (ΣΕΕ/1992, http://europedia.moussis.eu/books/Book_2/2/2/2/?all=1) και την επακόλουθη θέσπιση της ΚΕΠΠΑ, καθώς επιχειρήθηκε η διαμόρφωση μίας ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας στη διεθνή πολιτική σκηνή. Η ιστορική πραγματικότητα ωστόσο αποδείχθηκε ιδιαίτερα σκληρή δεδομένης της αδυναμίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αντιμετωπίσει συλλογικά αναδυόμενους κινδύνους που επιδίωκαν να αλλάξουν το ισχύον status quo. Η ταραχώδης δεκαετία 1991 – 1999 συνιστά αξιόλογο παράδειγμα αυτής της αδυναμίας άμεσης δράσης και συντονισμού, καθώς οι Γιουγκοσλαβικοί πόλεμοι έμελλε να λήξουν με την επέμβαση των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων και του ΟΗΕ. Αδυναμία η οποία «παρασιτεί» στα ευρωπαϊκά θεσμικά ελλείμματα δημιουργώντας συνθήκες «ευρωσκλήρωσης» στο τομέα της άμυνας και της ασφάλειας. Εύστοχο σχόλιο επί τούτου ειπώθηκε στην εκδήλωση όταν ομοφώνως οι ομιλητές χαρακτήρισαν ως ειρηνιστική, παθητική τη μέχρι τώρα στάση της Ε.Ε. στα διεθνή τεκταινόμενα. Η Ε.Ε. σκιαγραφείται σαν ένας οργανισμός που επιζητά την προστασία των εταίρων της, επικαλούμενη κάποιο «Μεσσία» να της διασφαλίσει τα «στρατηγική ομπρέλα».
Ας μη ξεχνάμε και τις δηλώσεις του Αμερικανού Προέδρου, Ντόναλντ Τραμπ, μέσω των οποίων «καταρρίπτει αυτή τη βεβαιότητα της ένωσης ότι κάποιος άλλος θα τους προστατέψει».
Στο κατώφλι του 21ου αιώνα, το διεθνές κρατοκεντρικό σύστημα καλείται να αντιμετωπίσει τα φαινόμενα της «τρομοκρατίας» και του «υβριδικού πολέμου», διαμορφώνοντας νέες συνθήκες στις διεθνείς σχέσεις. Η Ε.Ε. προβαίνει στην υιοθέτηση της Συνθήκης της Λισσαβώνας (2007, http://europedia.moussis.eu/books/Book_2/2/2/5/?all=1) χαράσσοντας «φεντεραλιστική» πορεία προς μία «δημοκρατικότερη», «Ενωμένη» Ευρώπη με ενιαία νομική προσωπικότητα**. Το γεγονός ότι ο νέος Ύπατος εκπρόσωπος για τις εξωτερικές υποθέσεις και την πολιτική ασφάλειας επιφορτίζεται με «διπλό καπέλο» αρμοδιοτήτων, εκτελεί δηλαδή χρέη αντιπροέδρου της Επιτροπής, συντελεί στην αποτελεσματικότερη δράση της Ε.Ε. στη παγκόσμια σκηνή. Επιπρόσθετα, «η Συνθήκη της Λισαβόνας (όπως το σχέδιο Συνταγματικής Συνθήκης) ενισχύει την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) προσθέτοντας αποστολές στις λεγόμενες αποστολές Πέτερσμπεργκ, όπως παροχή συμβουλών και αρωγής επί στρατιωτικών θεμάτων, πρόληψη των συγκρούσεων και σταθεροποίηση της ειρήνης (άρθρο 43 ΣΕΕ)».
Στην εκδήλωση του OffLine Post, ιδιαίτερη μνεία έγινε στη θεσμοθετημένη διά της Συνθήκης της Λισσαβόνας, «Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία» (PESCO, https://www.eda.europa.eu/what-we-do/our-current-priorities/permanent-structured-cooperation). Πρόκειται για τη «δυνατότητα ενίσχυσης της συνεργασίας μεταξύ ορισμένων χωρών της Ε.Ε. στο στρατιωτικό τομέα, δημιουργώντας τη μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία [άρθρο 42 παράγραφος 6 και άρθρο 46 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ)]». Εύλογα δύναται να χαρακτηριστεί ως μία διαδικασία «κάλυψης» του νομοθετικού «κενού» στο πεδίο της ευρωπαϊκής ασφάλειας και άμυνας, πεδίο υψηλής πολιτικής στο οποίο κυριαρχούν τα εθνικά συμφέροντα έναντι του κοινοτικού/ευρωπαϊκού οφέλους. Γεγονός το οποίο υποστηρίζεται παράλληλα και από τη διατήρηση της «ομοφωνίας» ως θεμελιώδη κανόνα για τη λήψη αποφάσεων στα θέματα της ΚΕΠΠΑ, παρακωλύοντας «αυτή την πολιτική από του να γίνει πραγματικά κοινή και αποτελεσματική(άρθρο 24 ΣΕΕ)».
Επιπρόσθετη πληροφόρηση παρήχθη αναφορικά με τη Ρήτρα Αμοιβαίας Συνεργασίας. Με την εισαγωγή της ρήτρας αυτής στη συνθήκη της Λισσαβώνας ενισχύεται η αλληλεγγύη μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών-μελών έναντι των εξωτερικών απειλών [άρθρο 42 παράγραφος 7 της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ)], σε μία προσπάθεια ευρωπαϊκής «ολοκλήρωσης» στο τομέα της υψηλής πολιτικής άμυνας και ασφάλειας. Επί της ουσίας, «Η ρήτρα αυτή προβλέπει ότι, σε περίπτωση κατά την οποία μια από τις χώρες της ΕΕ δεχθεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός της, οι άλλες χώρες της ΕΕ οφείλουν να της παράσχουν βοήθεια και να τη συνδράμουν με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Αυτή η υποχρέωση αμοιβαίας άμυνας δεσμεύει όλες τις χώρες της ΕΕ. Ωστόσο, δεν επηρεάζει την ουδετερότητα ορισμένων χωρών της ΕΕ και είναι συνεπής με δεσμεύσεις χωρών της ΕΕ που είναι μέλη του ΝΑΤΟ. Η διάταξη αυτή συμπληρώνεται με τη ρήτρα αλληλεγγύης [άρθρο 222 της συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ (ΣΛΕΕ)] που προβλέπει την υποχρέωση των χωρών της ΕΕ να ενεργούν από κοινού εάν μια χώρα της ΕΕ δεχθεί τρομοκρατική επίθεση ή πληγεί από φυσική ή ανθρωπογενή καταστροφή» (https://eur-lex.europa.eu/summary/glossary/mutual_defence.html?locale=el).
Από την εισήγηση των προσκεκλημένων ομιλητών βεβαίως δεν απουσίαζε και η αναφορά στην ενίσχυση της συνεργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης με το ΝΑΤΟ. Στις 10 Ιουλίου 2018, συγκεκριμένα, η Ε.Ε. και το NATO υπέγραψαν νέα κοινή δήλωση, η οποία υπεγράφη από τον Προέδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ και τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ με τον γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ – καθορίζοντας κοινό όραμα του τρόπου με τον οποίο η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ θα δρουν συνεργατικά για την καταπολέμηση κοινών απειλών ασφάλειας (https://www.consilium.europa.eu/el/policies/defence-security/).
Χαρακτηριστικό ήταν σχόλια των ομιλητών τα οποία υπογράμμισαν πως οι προσπάθειες για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στα θέματα υψηλής πολιτικής παύει να προέρχεται από την «κορυφή». Το ενδιαφέρον «αναβλύζει» από ένα συγκεκριμένο τμήμα της κοινωνίας των πολιτών, το οποίο οραματίζεται οφέλη από μία φεντεραλιστική πορεία ενοποίησης σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. Λόγος γίνεται για τις αμυντικές βιομηχανίες οι οποίες παρουσιάζονται να ασκούν «πίεση» προς αυτή την κατεύθυνση.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Η εκδήλωση συνεχίστηκε με εύστοχες και ενδιαφέρουσες ερωτήσεις του κοινού οι οποίες προσανατολίζονταν στο να θίξουν σύγχρονα ζητήματα που βάλλουν την ασφάλεια της ευρωπαϊκής ηπείρου.
Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο μίας ερώτησης αναφορικά με τις «απειλές» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπογράμμισαν ότι ως πρώτιστος εχθρός της λογίζεται η Ρωσία. Αναφερόμενοι στην εμπειρική πραγματικότητα της Ουκρανίας, μίλησαν για την εφαρμογή κάθε πτυχής του υβριδικού πολέμου στη περίπτωση της εισβολής στην Κριμαία. Τόνισαν μάλιστα, σε μία προσπάθεια εξήγησης της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας, ότι η συγκεκριμένη Μεγάλη Δύναμη δρα στη βάση ιστορικών καταλοίπων («Συμφωνία των Ποσοστών», 50-50) αντιδρώντας στην επιθυμία των τέως σοβιετικών κρατών να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή/και ΝΑΤΟ. Σε επιπρόσθετο σχόλιο ενός εκ των προσκεκλημένων ομιλητών, έγινε αναφορά και στο φιλορωσικό αίσθημα των Ελλήνων, οι οποίοι αντιμετωπίζουν τους Ρώσους ως «προστάτες» της Ορθοδοξίας (Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή). Οι αναφορές αυτές συσχετίστηκαν με την απροθυμία των ευρωπαϊκών κρατών να προχωρήσουν στην «ολοκλήρωση» της εξωτερικής τους πολιτικής υπό τη «στρατηγική ομπρέλα» της Ε.Ε. Ας αναλογιστούμε το εξής: «Πώς ένας Έλληνας θα συμπάσχει έναν Εσθονό, τη στιγμή που αναγνωρίζουν διαφορετικούς εχθρούς;». Ωφέλιμο θα ήταν βέβαια να προσδιορίσουμε ως Ευρωπαίοι τι είναι αυτό το οποίο φοβόμαστε. «Μας τρομάζει δηλαδή μία θεωρία Ντόμινο του ‘70;»
Κατόπιν, τέθηκε ερώτηση αναφορικά με τη Συμφωνία των Πρεσπών και το αντίκτυπο που αυτή θα έχει στην Ελλάδα. Σε μία πρώτη προσπάθεια απάντησης, παρατέθηκε το εννοιολογικό περιεχόμενο της έννοιας «nationality» λέγοντας ότι αυτό το οποίο επιδιώκεται είναι ο γεωγραφικός προσδιορισμός, αναφέρεται στο «κράτος» και όχι η ταύτιση της έννοιας αυτής με τον όρο «έθνος», ερμηνεύοντας κατ αυτόν τον τρόπο τη στάση και τη πρόθεση των συμβαλλόμενων μερών. Υποστηρίχτηκε, μεταξύ άλλων, πως αυτή η συμφωνία δημιουργεί πρακτικά/λειτουργικά προβλήματα στη καθημερινότητα των Ελλήνων πολιτών, δεδομένης της μη πρόθεσης των μερών για «ιστορικό συμβιβασμό». Ανατρέχοντας στην ιστορία, οι Έλληνες είχαν προβεί σε μαζικές διώξεις Σλαβόφωνων πληθυσμών από την Μακεδονική περιφέρεια. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να περάσει η ακίνητη περιουσία τους στους Έλληνες. Ελλοχεύει, συνεπώς, ο κίνδυνος να καταφύγουν στη δικαιοσύνη ώστε να αποζημιωθούν για τη χαμένη ακίνητη περιουσία τους, πυροδοτώντας έτσι αστικές διεκδικήσεις στη περιφέρεια της Μακεδονίας. Εκτιμάται, επομένως, ότι στην περίπτωση εθνικής κύρωσης της Συμφωνίας των Πρεσπών, η Κοινωνία των Πολιτών θα σταθεί τροχοπέδη στην εφαρμογή της. Κατά συνέπεια, η Ευρωπαϊκή Ένωση δε θα σημειώσει βήματα προόδου προς την «ολοκλήρωση», διότι δεν λογίζεται ένωση δίχως την «εσωτερική νομιμοποίηση» προερχόμενη από τους Ευρωπαίους πολίτες όλων των κρατών-μελών της.
Εν κατακλείδι, το συμπέρασμα που θα μπορούσε κανείς να συνάγει από τη συζήτηση της Παρασκευής θα ήταν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να συμπεριλάβει στην «εξίσωση της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης την κοινή γνώμη». Οφείλει δηλαδή να γίνει κτήμα των Ευρωπαίων πολιτών της αποδεικνύοντας εμπράκτως ότι εργάζεται στη βάση των συμφερόντων τους, καλλιεργώντας πρωταρχικά την κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα. Καθώς βέβαια ο «ευρωσκεπτικισμός» χαρακτηρίζει τους Ευρωπαίους πολίτες και η απροθυμία των κρατών να προσχωρήσουν τα κυρίαρχα δικαιώματά τους στις αποκλειστικές αρμοδιότητες της Ε.Ε., το έργο της Ένωσης φαντάζει δύσκολο. Τέλος, ένα ακόμα ερώτημα το οποίο πρέπει να μας προβληματίσει είναι το εξής: «Ποια θα είναι η στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντι στα φαινόμενα της «τρομοκρατίας» και του «υβριδικού πολέμου;». Οι απαντήσεις διίστανται δεδομένου ότι μία απάντηση «υβριδικού περιεχομένου» ενδεχομένως να πυροδοτήσει ένα φαύλο κύκλο εχθρικών σχέσεων. Εν αντιθέσει, η υιοθέτηση μίας πιο «δημοκρατικής στάσης» να ληφθεί ως «αδυναμία» λήψης δραστικών προστατευτικών μέτρων και να μετατραπεί η Ένωση σε έναν «εύκολο στόχο».
Εμείς ως ενεργοί πολίτες οφείλουμε να ερευνήσουμε περαιτέρω τα θέματα αυτά, να διαμορφώσουμε άποψη βάσει της συνάρτησης κόστους-οφέλους και να συμμετέχουμε στα κοινά, όπως π.χ. στις επικείμενες εκλογές του Μαΐου!
