Του Πάνου Ιορδανίδη,
Διανύοντας τις πρώτες μέρες του 2019, η διεθνής πολιτική σκηνή μοιάζει να βρίσκεται σε ένα προπαρασκευαστικό σημείο υποδοχής των νέων δεδομένων. Ένα ιδανικό σημείο για κάποιον που θέλει να παρατηρήσει, να αναλύσει και να βγάλει συμπεράσματα από αυτά τα δεδομένα. Στο πρώτο World Stories του έτους, ας στρέψουμε το ενδιαφέρον μας στις προκλήσεις που μαίνονται αυτήν την χρονιά, με προεξέχουσα τον ανταγωνισμό που διέπει τις μεγάλες δυνάμεις και τις ανακατατάξεις που διαφαίνονται στον ορίζοντα.
Θα αναρωτηθεί κανείς: Πότε ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων δεν αποτελούσε μια απτή πραγματικότητα των διεθνών σχέσεων, πόσο μάλλον μια πρόκληση που επανεξετάζεται συνεχώς; Ανέκαθεν είναι η απάντηση. Η διαχρονικότητα της θουκυδίδειας σκέψης μας το επιβεβαιώνει: «Ο ισχυρός επιβάλλει ότι του επιτρέπει η δύναμίς του και ο ασθενής παραχωρεί ότι του επιβάλλει η αδυναμία του».
Όμως, κάθε φορά που αυτή η διατύπωση τίθεται σε ισχύ, τα δεδομένα έχουν μεταβληθεί. Μια σειρά από εξελίξεις τα τελευταία χρόνια στο διεθνές πεδίο, έφεραν την εναπομείνουσα υπερδύναμη των ΗΠΑ σε φθίνουσα πορεία εάν δεχτούμε το αφήγημα των αναδυόμενων δυνάμεων που προτίθενται να την αντικαταστήσουν. Απ’ ότι φαίνεται όμως, οι ίδιοι οι Αμερικανοί το έχουν αποδεχτεί, και αν μη τι άλλο, ο τρόπος με τον οποίο μια μεγάλη δύναμη αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα κατέχει πολύ σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση των συσχετισμών.
Έτσι λοιπόν, όταν «ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων» αντικαθιστά τη «διεθνή τρομοκρατία» ως το ζωτικότερο ζήτημα της αμερικανικής εθνικής ασφάλειας, μπορούμε να δούμε τα πράγματα λίγο πιο καθαρά. Το 2019, ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία και τα μέτωπα στα οποία εμπλέκονται, θα μας απασχολήσουν ιδιαιτέρως σε μια κλασική πάλη για την εξουσία μεν, αλλά σε ένα πλαίσιο σημαντικής πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής μεταστροφής δε.
Στη Συρία, η επικείμενη απόσυρση των ΗΠΑ έχει δημιουργήσει αναβρασμό. Το αμερικανικό κενό θα εκμεταλλευτεί, όπως είναι φυσικό, η Τουρκία, εξαπολύοντας επιθέσεις στις κουρδικές περιοχές. Η αμέριστη στήριξη των Αμερικανών στο Ισραήλ, είναι η βάση στην οποία θα πατήσει το Τελ-Αβίβ για να αποτελέσει έναν ισχυρό αντιπρόσωπο στο μέτωπο κατά της Τεχεράνης. Όλα αυτά, ενώ η Ρωσία θα συνεχίσει να στηρίζει τον Άσαντ και στην προσπάθεια ανοικοδόμησης της χώρας, ανοίγοντας την «οικονομική πόρτα» στην Κίνα.
Στην Ουκρανία, οι προηγούμενες εντάσεις μάλλον ήταν μόνο μικρή προεπισκόπιση. Η στάση της Μόσχας σκληραίνει ολοένα και περισσότερο (βλ, εξελίξεις σχετικά με την αυτοκεφαλία της ουκρανικής εκκλησίας), ενώ αναμένονται οι ουκρανικές προεδρικές εκλογές τον Μάρτιο, πεδίο στο οποίο η Ρωσία μπορεί να υιοθετήσει παρεμβατικό χαρακτήρα. Την ίδια στιγμή, οι αυτονομιστές την Ανατολική Ουκρανία μπορούν να χρησιμοποιηθούν με μεγάλη άνεση. ΗΠΑ, ΕΕ και ΝΑΤΟ, ενώ στηρίζουν επίσημα την ουκρανική πλευρά, βρίσκονται αντιμέτωποι με το εξής: Πώς μπορούν να μείνουν αμέτοχοι αν το Κρεμλίνο επιδείξει μεγαλύτερη επιθετικότητα;
Στην Ασία, ο υπ’ αριθμόν ένα πονοκέφαλος της Κίνας λέγεται Ταϊβάν, ζήτημα στο οποίο δεν προτίθεται να υποχωρήσει για κανέναν λόγο. Η αυτό-διοικούμενη νησιωτική δημοκρατία έχει απειληθεί από το Πεκίνο ουκ ολίγες φορές, και ζητάει την υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας. Τα αμερικανικά μαχητικά πλοία έχουν αυξήσει την παρουσία τους στην περιοχή και η Ουάσιγκτον δεν θέλει μόνο να κάμψει την οικονομική επιρροή του Πεκίνου, αλλά και να αποτρέψει οποιαδήποτε κινεζική στρατιωτική προοπτική υπάρχει και δύναται να εκμεταλλευτεί προς αύξηση επιρροής.
Τα πεδία ανταγωνισμού συμπληρώνουν η Λατινική Αμερική, λόγω του επαναπροσδιορισμού της βραζιλιάνικης εξωτερικής πολιτικής και το διεθνές εμπόριο, όπου οι νέοι κανόνες που θεσπίζονται στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου έρχονται για να επανακαθορίσουν τους «όρους του παιχνιδιού». Ζητήματα ενεργειακής ασφάλειας θα καθορίσουν επίσης τα δεδομένα κρίνοντας από τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο και την ενδεχόμενη διαφορετική προσέγγιση από πλευράς Σαουδικής Αραβίας.
Με βάση τα παραπάνω, ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων, όντας ένα ζήτημα που είναι αποδεκτό και επίσημα προς πάσα κατεύθυνση, θα αποτελέσει μια κινητήρια δύναμη των εξελίξεων πρώτης τάξεως. Αυτό που είναι σημαντικό για να μην διοχετευτεί η ρευστότητα είναι τα αντανακλαστικά και η ανθεκτικότητα των διεθνών θεσμών. Τα πράγματα βέβαια δεν είναι αισιόδοξα έχοντας το πρότυπο της διεθνούς συνεργασίας, την ΕΕ, σε απορρύθμιση. Ας ελπίσουμε και ας ευχηθούμε για το 2019 να πρυτανεύσουν δυνάμεις σύνεσης και συνεννόησης που θα αποβλέπουν τον ανταγωνισμό ως κίνητρο εξέλιξης και όχι ως σπίθα για μια ανακύκλωση των εχθροτήτων.
Απόφοιτος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Είναι λάτρης της διεθνούς πολιτικής τόσο σαν ακαδημαϊκό, όσο και σαν δημοσιογραφικό αντικείμενο. Έχει ασκηθεί σε πολιτικές διευθύνσεις του ΥΠΕΞ και δραστηριοποιείται ενεργά στον χώρο του εθελοντισμού σε ΜΚΟ, ακαδημαϊκά συνέδρια και εκπαιδευτικές προσομοιώσεις.
