Της Μαρίας Λειβαδιώτη,
Το βασικό όχημα επί του οποίου εδράζεται ο μανιχαϊσμός, είναι η ιδεολογία του λαϊκισμού. Ο λαϊκισμός, ως μια αβαθής ιδεολογία, θεωρεί ότι οι κοινωνίες είναι πλήρως διαχωρισμένες σε δύο ομοιογενή και ανταγωνιστικά σύνολα, τον ‘αγνό λαό’ εναντίον των ‘διεφθαρμένων ελίτ’, και υποστηρίζει ότι η πολιτική θα έπρεπε να είναι η έκφραση της γενικής θέλησης του λαού.
Ορισμένες επισημάνσεις σε αυτόν τον ορισμό είναι αναγκαίες. Είναι προφανές ότι στο λαϊκισμό, κεντρική θέση κατέχει ο μανιχαϊσμός. Οι δυνάμεις του φωτός εναντίον των δυνάμεων του σκότους. Ο αγνός λαός εναντίον των διεφθαρμένων ελίτ. Παράλληλα, λαός και ελίτ συγκροτούνται ως δύο ομοιογενείς ενότητες. Πρόκειται για τον ίδιο τρόπο που οι εθνικιστές συγκροτούν τη φαντασιακή κοινότητα του Έθνους. Δύο οντότητες σε πλήρη σύγκρουση, για την έκβαση της οποίας οι λαϊκιστές δεν έχουν καμία αμφιβολία: Εκείνο που πρέπει να κατισχύσει είναι η volonte general του λαού. Η «γενική θέληση του λαού», στη λαϊκιστική αντίληψη περί δημοκρατίας, δεν εκφράζεται από τους θεσμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, αλλά από το «λαό», που φυσικά την ερμηνεύει κατά το δοκούν. Ο λαϊκισμός, από την ίδια του τη φύση, είναι μια «επικίνδυνη απειλή για τη δημοκρατία». Ποιος είναι όμως ο αγνός λαός; Πώς ορίζεται και ποιος τον ορίζει; Επίσης εδώ δεν υπάρχει ίχνος αμφιβολίας, καθώς τον ορίζει και τον εκπροσωπεί αυτός που αυτοδιορίζεται ως αντιπρόσωπός του. Στη λαϊκιστική αντίληψη περί δημοκρατίας, τίποτα δεν είναι πιο σημαντικό από τη «γενική θέληση του λαού», ούτε τα ανθρώπινα δικαιώματα, ούτε οι συνταγματικές εγγυήσεις.
Ακριβώς λόγω της ρηχότητάς της, σε σύγκριση με άλλες συγκροτημένες ιδεολογίες, όπως ο σοσιαλισμός, ο φιλελευθερισμός, ή ο συντηρητισμός, η ιδεολογία του λαϊκισμού έχει χαρακτηριστεί ως ένα αδειανό μπουκάλι: Μπορεί να το γεμίσει κανείς με ό,τι περιεχόμενο θέλει, είτε αριστερό είτε δεξιό. Άλλωστε, στη βιβλιογραφία έχει επισημανθεί ότι ο αριστερός λαϊκισμός απαντάται κυρίως στη Λατινική Αμερική, ενώ ο λαϊκισμός της δεξιάς είναι περισσότερο ένα ευρωπαϊκό φαινόμενο.
Η παθολογία του λαϊκισμού στην Ελλάδα παρουσιάζει αρκετές ιδιομορφίες. Είναι εξαιρετικά σπάνιο για τα ευρωπαϊκά δεδομένα να υπάρχουν ισχυρά λαϊκιστικά κόμματα, τόσο στα δεξιά, όσο και στα αριστερά του πολιτικού φάσματος. Στην Ελλάδα, ο αριστερός λαϊκισμός και ο δεξιός συγκεντρώνουν υψηλά ποσοστά προτιμήσεων των ψηφοφόρων. Στις «διεφθαρμένες ελίτ» περιλαμβάνονται και οι εχθροί του Έθνους, δηλαδή οι επίβουλοι ξένοι που θέλουν να καταλύσουν την εθνική ανεξαρτησία της χώρας. Εδώ, ο «αγνός λαός» ταυτίζεται με το έθνος. Το χαρακτηριστικό αυτό υπάρχει και σε άλλες χώρες, αλλά όχι με αυτή την ένταση και με αυτή την κοινωνική αποδοχή.
Ο προεκλογικός πολιτικός λόγος βρίθει από κρεσέντο μανιχαϊστικού λαϊκισμού, που πολλές φορές προσλαμβάνει πολεμικό χαρακτήρα. Δηλώσεις του τύπου «Ή εμείς ή αυτοί» αποτελούν υπόδειγμα ακραίου λαϊκιστικού λόγου. Το πόσο βαθιά ριζωμένη στην ελληνική πολιτική κουλτούρα είναι αυτή η αντίληψη, φαίνεται και από το γεγονός ότι ακόμα και από μεταρρυθμιστικά κόμματα, έχει υιοθετηθεί το σύνθημα «Φταίει το κράτος. Όχι εσύ».
Αξίζει να αναφερθεί το φαιοκόκκινο μέτωπο που έχουν συμπήξει ορισμένοι “αριστεροί” μανιχαϊστές, δείχνοντας την προθυμία τους να συμπαραταχθούν με τη “λαϊκή δεξιά”, τους εθνοθρησκευτικά παραληρούντες μόνο και μόνο επειδή δηλώνουν “αντιιμπεριαλιστές”. Εφόσον, σε σύγκριση με το απόλυτο κακό, οτιδήποτε άλλο είναι καλύτερο, εχθρός υπάρχει μόνον ένας –ο απόλυτα κακός. Όπως κάποιοι μηχανισμοί έχουν τη δυνατότητα αυτοδιόρθωσης, έτσι και ο μανιχαϊσμός εμπεριέχει ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό σύστημα αυτοεξαγνισμού.
Καταλήγοντας, είναι επείγουσα προτεραιότητα στην Ελλάδα της κρίσης να σπάσει ο φαύλος κύκλος του λαϊκισμού. Είναι επείγουσα ανάγκη να δραπετεύσουμε από τον πρωτόγονο θεολογικό τρόπο σκέψης και να προσγειωθούμε στον τόπο της πολιτικής, που δεν είναι πρόσφορος για εύκολες ρητορείες. Πρέπει επιτέλους να δούμε τις αποχρώσεις, αντί για τις συλλήβδην καταγγελίες. Πρέπει επιτέλους να κατανοήσουμε ότι δεν υπάρχουν αθώοι του αίματος…
Φοιτήτρια στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ. Τα ενδιαφέροντα της εντοπίζονται στις Διεθνείς Σχέσεις και τις Πολιτικές των Ευρωπαϊκών χωρών. Καθημερινά, ασχολείται με ακαδημαϊκές δράσεις μέσα και έξω από τον χώρο του Πανεπιστημίου, ενώ παράλληλα έχει συμμετάσχει σε μοντέλα προσομοίωσης Ηνωμένων Εθνών.
