Του Μάνου Φυρογένη,
Το φαινόμενο της αποαποικιοποίησης, καθώς και η έξαρση των εθνικιστικών κινημάτων τις τελευταίες δεκαετίες σε πολλές περιοχές του πλανήτη, έχουν παγιώσει το φαινόμενο της απόσχισης ως μια πολυσυζητημένη πρόκληση για το διεθνές δίκαιο. Το γεγονός όμως της απουσίας νομικής μορφής ως προς την έννοια της απόσχισης, έχει δημιουργήσει αρκετά προβλήματα στην ερμηνεία του όρου.
Η περίπτωση της Καταλονίας αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση, η οποία απασχόλησε τον τελευταίο, σχεδόν ενάμιση χρόνο, το διεθνές γίγνεσθαι. Μπορεί οι αυτονομιστές, με ηγέτη τον Carles Puigdemon τότε και τον Kim Torah τώρα, να στηρίζονται στους μεγάλους φόρους που πληρώνει η περιφέρεια της Καταλονίας στο ισπανικό κράτος, καθώς και σε μια κοινή και ταυτοχρόνως έντονη πολιτιστική ταυτότητα, εντούτοις το διεθνές δίκαιο δε μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη στις αποσχιστικές τους ορέξεις.
Πολλές εκ των σημερινών περιφερειών της Ισπανίας, επλήγησαν κοινωνικά, διοικητικά και οικονομικά κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Francisco Franco επί 36 συναπτά έτη. Μία εξ αυτών των περιφερειών ήταν και η Καταλονία. Ο Franco είχε προβεί, κατά τη διάρκεια που βρισκόταν στον ανώτατο πολιτικό θώκο της χώρας, σε άρση της ευνοϊκής μεταχείρισης της περιφέρειας όπου ίσχυε έως τότε, καθώς και σε απαγόρευση της χρήσης της περιφερειακής γλώσσας των Καταλανών. Ακόμα και μετά το θάνατο του Franco όμως, οι ενέργειες του οποίου ‘’λάβωσαν’’ σε πολλούς τομείς την Καταλονία, ένα αξιοσέβαστο πληθυσμιακό τμήμα της εν λόγω περιφέρειας, συνέχιζε να αντιτίθεται στις πρακτικές της Ισπανικής κυβέρνησης, παρά την παραχώρηση μιας μορφής αυτονομιστικού καθεστώτος από εκείνη, εξαιτίας του ισχυρού αισθήματος της πολιτιστικής τους ταυτότητας και των υπέρογκων φόρων που πληρώνουν στην κεντρική διοίκηση του κράτους (έρευνες δείχνουν ότι η οικονομία της καταλανικής περιφέρειας, θα ήταν μέχρι και 10 φορές πλουσιότερη εάν δεν έδινε τόσο μεγάλο μερίδιο εκ των εσόδων της).
Επανερχόμενοι όμως στο νομικό κομμάτι, η ανομία της καταλανικής περίπτωσης ξεκινά πριν το δημοψήφισμα της 1ης Οκτωβρίου. Παρά τις δηλώσεις του Puigdemon περί δεσμευτικού χαρακτήρα του ερχόμενου δημοψηφίσματος, η απουσία της πλειοψηφίας των 2/3 του περιφερειακού κοινοβουλίου από την ψήφιση νόμου περί δέσμευσης σε περίπτωση αποτελέσματος υπέρ της ανεξαρτησίας, όπως ορίζεται από το καταλανικό καταστατικό αυτονομίας, δεν κατέστη κάτι τέτοιο δυνατό.
Παρόλο που η πιθανότητα ανεξαρτησίας της Καταλονίας αντιμετωπίστηκε θετικά (90% υπέρ) από το 42% του πληθυσμού της περιφέρειας που έλαβε μέρος στο δημοψήφισμα, η αποθάρρυνση των αυτονομιστών συνεχίστηκε μετά την απόφαση του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ισπανίας, έπειτα από ένσταση της ισπανικής κυβέρνησης, το οποίο αποφάνθηκε την αντισυνταγματικότητα του δημοψηφίσματος. Η απόφαση αναφέρει ότι το δημοψήφισμα της Καταλονίας παραβίασε το ισχύον ισπανικό σύνταγμα του ’78, στο άρθρο 2 του οποίου περιλαμβάνεται η «αδιάσπαστη ενότητα του ισπανικού έθνους».
Oι Καταλανοί, όντας υπερήφανοι για την ισχυρή εθνικιστική τους ταυτότητα και θεωρώντας πως αποτελούν λαό, κήρυξαν μονομερώς την ανεξαρτησία τους και στηρίχθηκαν στην αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών, η οποία αποτελεί κανόνα εθιμικού δικαίου. Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των λαών έχει εξελιχθεί σε νομικό κανόνα μέσω της συμπερίληψής του σε Διεθνείς Συνθήκες όπως η «Διακήρυξη για τις φιλικές σχέσεις μεταξύ των Κρατών» του 1970. Το δικαίωμα όμως στην εξωτερική αυτοδιάθεση αφορά αποαποικιακούς λαούς, ενώ η Καταλονία δεν συμπεριλαμβάνεται ούτε στην αρχή της εσωτερικής αυτοδιάθεσης, αφού δεν αποτελεί θύμα διωγμών, σφαγών ή αποκλεισμού από την κεντρική εξουσία (περίπτωση Μπαγκλαντές, το οποίο τηρούσε και τα κριτήρια κρατικής υπόστασης).
Η χρήση κατασταλτικής βίας, η οποία χρησιμοποιήθηκε από την αστυνομία την ημέρα του δημοψηφίσματος δε μπορεί να νομιμοποιήσει την ανεξαρτησία της περιφέρειας (remedial secession) και να αποτελέσει κατάφωρη παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την μεριά της ισπανικής κυβέρνησης (η Ισπανία έχει ψηφίσει τον Οικουμενικό Χάρτη του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα), παρά τα καταδικαστέα γεγονότα χρήσης βίας την 1η του Οκτώβρη το 2017. Ακόμα, το καθεστώς μερικής αυτονομίας το οποίο απολαμβάνει από την ισπανική κυβέρνηση, έχοντας περιφερειακό κοινοβούλιο και αποφασίζοντας αυτοβούλως για θέματα υγείας, εκπαίδευσης, περιβάλλοντος κλπ., είναι ένα ακόμα που λειτουργεί ανασταλτικά της απόσχισης.
Εν κατακλείδι, μέρος της γνωμοδότησης του Ανωτάτου Δικαστηρίου του Καναδά για το Κεμπέκ θέτει τις αποσχιστικές τάσεις υπό το πρίσμα του διεθνούς δικαίου. «Το διεθνές δίκαιο ούτε εμπεριέχει κάποιο κανόνα που να επιτρέπει την απόσχιση, αλλά ούτε και αρνείται την ύπαρξη ενός τέτοιου δικαιώματος, αν και ως ένα βαθμό η άρνηση προκύπτει σιωπηρά μέσα από τις εξαιρετικές περιστάσεις που απαιτούνται, για να γίνει αποδεκτή η απόσχιση σύμφωνα με την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών». Επίσης, η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής την επομένη του δημοψηφίσματος, στηρίζοντας την εσωτερική έννομη τάξη της Ισπανίας, καθώς και η κρατοκεντρική προσέγγιση του διεθνούς δικαίου, μέσω και του σεβασμού της αρχής uti possidetis juris (περί σταθερότητας δηλαδή των διοικητικών συνόρων), φανερώνουν τις πιθανότητες απόσχισης της Καταλονίας, με τα τωρινά τουλάχιστον δεδομένα.
Φοιτητής επί πτυχίω στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων με κατεύθυνση την Πολιτική Επιστήμη. Ενδιαφέρεται για τα κοινά ενώ ασχολείται ενεργά στον τομέα που έχει επιλέξει να ασχοληθεί επαγγελματικά. Επίσης, έχει εμπειρία από το Πανεπιστήμιο του Ζάγκρεμπ, καθώς υπήρξε μέρος του προγράμματος ανταλλαγής φοιτητών (Erasmus) με απόλυτη επιτυχία.
