Του Χρήστου Μπέντσου,
Αφορμή για το παρόν άρθρο αποτέλεσε το άρθρο «Η άνοιξη του Μαιάνδρου», του Μίνωα Ράπτη. Με το ακόλουθο άρθρο προσπαθώ να επεκτείνω τη συλλογική του και να εστιάσω στην άνοδο του προστατευτισμού.
Από το 2015, παρατηρείται μια τάση ανόδου πολιτικών δυνάμεων αντίθετων στην παγκοσμιοποίηση. Σε άλλες περιπτώσεις έχουν τη μορφή της ακροδεξιάς, σε άλλες τη μορφή του προστατευτισμού, σε άλλες την μορφή του αυταρχισμού, ενώ σε άλλες την μορφή του λαϊκισμού. Σε μια προσπάθεια καταγραφής τέτοιων περιπτώσεων αρκετά ενδιαφέρουσες περιπτώσεις στην Ελλάδα είναι η άνοδος των Συριζα – Ανέλ στην εξουσία και τα αυξημένα ποσοστά της Χρυσής Αυγής. Στην Ευρώπη, η άνοδος των ποσοστών του Εθνικού Μετώπου στη Γαλλία, το δημοψήφισμα για την αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, τα αποτελέσματα των εκλογών σε Αυστρία και Ιταλία, καθώς και τα αυξημένα ποσοστά των Εναλλακτικών για την Γερμάνια (AfD) αποτελούν αντίστοιχες περιπτώσεις. Στην άλλη μεριά του Ατλαντικού, η άνοδος του Donald Trump και του Jair Bolsonaro αποτελούν τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Φυσικά, υπάρχουν και άλλες χώρες με αντίστοιχες πολιτικές δυνάμεις στη διακυβέρνησή τους όπως η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Ρωσία και η Τουρκία. Αν και όλοι οι παραπάνω είναι εντελώς διαφορετικοί, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Η τάση που εκφράζεται, κυρίως από τους Βρετανούς και τον Trump είναι ο προστατευτισμός (protectionism), δηλαδή η αντίθετη κίνηση από την παγκοσμιοποίηση (globalisation).
Εδώ υπάρχει μια ιστορική παρεξήγηση, που στην Ελλάδα οφείλεται εν πολλοίς στα κανάλια και την ελληνική νοοτροπία. Είναι η παγκοσμιοποίηση καλή ή κακή; Τα δεδομένα έχουν δείξει ότι το βιοτικό επίπεδο μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο στη Δύση έχει αυξηθεί τόσο, όσο ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία. Ειδικά μετά την εφεύρεση των PCs και τη συμφωνία του Bredon Woods δημιουργήθηκε μια τεράστια μεσαία τάξη, η οποία υποστήριξε τη δημοκρατία και έγινε πλούσια όσο ποτέ άλλοτε. Μια μεσαία τάξη έστω και πιο μικρή υπήρχε στο παρελθόν.
Γιατί όμως βλέπουμε αυτές τις κινήσεις κατά της παγκοσμιοποίησης και υπέρ του προστατευτισμού; Οι λόγοι είναι πολλοί. Λόγω της τεχνολογίας, πολλοί έξω από την Δύση έχουν τη δυνατότητα να βλέπουν πως περνάνε στη Δύση, με αποτέλεσμα να έχουμε αύξηση της μετανάστευσης, κυρίως των οικονομικών μεταναστών. Ένας άλλος λόγος είναι ότι έχουμε διάφορες εστίες πολέμου, στις οποίες οι κάτοικοι επίσης βλέπουν τον τρόπο βίου στη Δύση και θέλουν να έρθουν. Δεν είδαμε τους πρόσφυγες να θέλουν να πάνε στην Τουρκία, το Ιράν, ή την Αίγυπτο, αλλά στην Ευρώπη. Ωστόσο, εκτός από την μετανάστευση υπάρχουν και οι οικονομικοί λόγοι.
Το πρόβλημα ξεκίνησε παγκοσμίως, γιατί το κορυφαίο 20% σε εισόδημα στη Δύση κέρδισε περισσότερα από όσα κέρδισαν η χαμηλή και η μεσαία τάξη. Δηλαδή τριπλασιάστηκε το εισόδημα της μεσαίας τάξης μετά τον πόλεμο, αλλά των άλλων δεκαπλασιάστηκε. Αυτό δημιούργησε πολλά προβλήματα και στην πολιτική και γι’ αυτό βλέπουμε πολιτικούς, οι οποίοι είναι συνήθως των άκρων είτε δεξιά είτε αριστερά να εμφανίζουν διάφορους μπαμπούλες με κυριότερο τον εκείνον του ελεύθερου εμπορίου (νεοφιλελευθερισμού), ή ότι μας επιβουλεύονται ή ότι θέλουν να μας πάρουν κάποια εδάφη. Γενικά, υπάρχει πάρα πολύ συνομοσιολογικό σενάριο γύρω από αυτό και δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Υπάρχει και στο εξωτερικό. Στις ΗΠΑ, τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία μαρτυρούν ότι η κορυφή του εισοδήματος για την μεσαία και τη χαμηλότερη τάξη ήταν το 2000, όταν έγινε η κορυφή του dot.com. Η κορυφή του εισοδήματος για το top 5% και τη μεγαλομεσαία τάξη είναι το 2015. Αυτό εξηγεί τον λόγο που εκλέχθηκε ο Trump.
Στην Ευρώπη προστίθεται και ο ευρωσκεπτικισμός. Από τις βασικές αιτίες είναι ο μετασχηματισμός της Ένωσης από μία μικρή Ευρωπαϊκή Κοινότητα σε μία ζώνη 28 κρατών-μελών με εντελώς διαφορετική σύνθεση από άποψη ταυτότητας και αντιπροσώπευσης. Αυτό εντείνει τη δυσκολία δημιουργίας ευρωπαϊκής ταυτότητας σε μια παλιά ήπειρο με πολλά έθνη με έντονες εθνικές ταυτότητες. Επίσης, οι εθνικές πολιτικές των κρατών-μελών αποδίδουν στην Ευρώπη τις λιγότερο δημοφιλείς αποφάσεις τους. Οι Ευρωπαίοι πολίτες συχνά θεωρούν ότι δεν αποφασίζουν για το μέλλον τους και δεν συμμετέχουν στην λήψη αποφάσεων σε αντίθεση με εξωθεσμικά όργανα. Στη διαμόρφωση αυτής της εντύπωσης έχουν συμβάλει τα ΜΜΕ, ειδικά στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις οι εκπομπές του Λαζόπουλου και ο λαϊκισμός δημοσιογράφων σαν τον Βερύκιο, τον Αυτιά και τον Παπαδάκη.
Συνοψίζοντας, η Ευρωπαϊκή διάσταση του προστατευτισμού διαφέρει από χώρα σε χώρα. Στην Ελλάδα και την Ιταλία, πηγάζει από την οικονομική κρίση, τις ανισότητες μεταξύ Βορρά – Νότου, τη μετανάστευση και την ιδεολογία των μαζών. Στα Βαλκάνια πηγάζει από τον εθνικισμό και τον αλυτρωτισμό. Στις χώρες της Βαλτικής, πηγή του προστατευτισμού είναι η οικονομική βοήθεια προς τις ασθενέστερες οικονομικά χώρες της ευρωζώνης. Στην κεντρική Ευρώπη, η άνοδος του Ισλάμ, η ανεξέλεγκτη μετανάστευση και οι τρομοκρατικές επιθέσεις, καθώς και οι δεσμεύσεις που απορρέουν από τη Συνθήκη της Λισαβόνας τροφοδοτούν τις πολιτικές δυνάμεις του προστατευτισμού.
Απόφοιτος του τμήματος Οικονομικών Επιστημών ΑΠΘ, μεταπτυχιακός φοιτητής στο MSc Energy and Finance στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδας και υπότροφος του Ιδρύματος Καρέλια. Στα πλαίσια του Erasmus+ βρίσκεται στο Costas Grammenos Center for Shipping, Trade and Finance στο Cass Business School, ενώ εργάζεται στον Παγκόσμιο Οργανισμό Ναυτιλίας (IMO) στο Λονδίνο. Πολιτικά χαρακτηρίζεται φιλελεύθερος και ευρωπαϊστής. Είναι μέλος του Finance Club, της Ελληνικής Εταιρείας Διοίκησης Επιχειρήσεων και του Ομίλου Ροταράκτ Θεσσαλονίκης. Υπήρξε μέλος του συλλόγου φοιτητών κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών του σπουδών και class representative στο μεταπτυχιακό.
