Του Σαράντη Κοιλανίτη,
Σήμερα, όταν κάποιος μιλάει για τη Ρωσία, μας έρχεται στο μυαλό η εικόνα ενός από τα πιο ισχυρά, οικονομικά και στρατιωτικά, κράτη του πλανήτη. Τι έκανε, όμως, τους Ρώσους να ξεφύγουν από την αφάνεια των στεπών και να εξελιχθούν σε υπολογίσιμο παράγοντα διαμόρφωσης της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας Ιστορίας; Ο λόγος, φυσικά, για μία, όχι ιδιαίτερα γνωστή στο ευρύτερο κοινό, πολεμική αναμέτρηση, τον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο (1700-1721).
Στις αρχές του 18ου αιώνα, ισχυρότερη δύναμη στον ευρωπαϊκού βορρά ήταν η Σουηδία. Με αφετηρία την επιτυχημένη παρουσία της στα πεδία των μαχών του Τριακονταετούς Πολέμου, οι Σουηδοί είχαν οικοδομήσει, κατά το μεγαλύτερο μέρος του 17ου αιώνα, μία αυτοκρατορία, κυρίαρχη δύναμη της Βαλτικής Θάλασσας. Η σουηδική επικράτεια περιλάμβανε εκτός από τις περιοχές εντός των σημερινών συνόρων της χώρας, τα εδάφη της Φινλανδίας, τις επαρχίες της Καρελίας και της Ίνγκριας, τις εκβολές του Νέβα, την Εσθονία, τη Λεττονία, καθώς και κτήσεις σε βόρειες γερμανικές περιοχές, κυρίως γύρω από τις εκβολές των σημαντικών ποταμών, Έλβα και Όντερ.
Ενώ η Σουηδία αντιμετωπιζόταν από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις ως υπολογίσιμη δύναμη, η Ρωσία απείχε ακόμα κατά πολύ από μία τέτοια μεταχείριση, όντας γεωγραφικά, οικονομικά και πολιτισμικά απομονωμένη. Για τους υπόλοιπους Ευρωπαίους, η αχανής αυτή χώρα άνηκε περισσότερο στην Ασία. Μπορεί τις τελευταίες δεκαετίες του 17ου αιώνα να είχε συνταχθεί με τις χριστιανικές δυνάμεις του αντι-τουρκικού συνασπισμού εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ωστόσο, κατά τη διαμόρφωση της συνθήκης του Κάρλοβιτς (1699) τα συμφέροντά της δεν απασχόλησαν σε ικανοποιητικό βαθμό τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις, σε σημείο που ο τσάρος Πέτρος Α’ αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει με τους Οθωμανούς ξεχωριστά, το 1700 στην Κωνσταντινούπολη. Από τη συνθήκη αυτή, η Ρωσία έλαβε, μεταξύ άλλων, το λιμάνι του Αζόφ, αποκτώντας πρόσβαση στην Αζοφική Θάλασσα. Όσο όμως η Κριμαία και τα στενά του Βοσπόρου παρέμεναν υπό οθωμανικό έλεγχο, η έξοδος σε ανοιχτή θάλασσα, επίτευγμα που κατά τον Πέτρο, θα έβγαζε τη Ρωσία από την απομόνωσή της, έπρεπε να βρεθεί αλλιώς.
Οι ανατολικές ακτές της Βαλτικής, όπως έχει προαναφερθεί, βρίσκονταν υπό σουηδικό έλεγχο. Για να αποκτήσει η Ρωσία πρόσβαση στα νερά της, έπρεπε να διαταράξει το dominium maris baltici της Σουηδίας, την απόλυτη δηλαδή κυριαρχία της στην περιοχή. Την τελευταία δεκαετία του 17ου αιώνα, ο πετρος είχε καταβάλει κάποιες προσπάθειες ενίσχυσης της Ρωσίας, φέρνοντας στη χώρα δυτικές επιρροές, κυρίως υλικές και όχι τόσο πνευματικές, μιας και θαύμαζε περισσότερο τον πλούτο και την πολεμική ισχύ της Δύσης και όχι τη φιλοσοφική της σκέψη. Η Ρωσία, πάντως, σε καμία περίπτωση, δεν ήταν ακόμα σε θέση να αναμετρηθεί μόνη της με τη Σουηδία.
Υπήρχαν, όμως και άλλες δυνάμεις που εποφθαλμιούσαν σουηδικές κτήσεις, όπως η Δανία, η οποία ήθελε να ανακτήσει από τους Σουηδούς την περιοχή της Σκανίας, ώστε να ελέγχει ξανά πλήρως την έξοδο της Βαλτικής στον Ατλαντικό Ωκεανό. Η τρίτη δύναμη που θα συμπλήρωνε τον συνασπισμό κατά της Σουηδίας, ήταν το γερμανικό κρατίδιο της Σαξονίας, εκλέκτορας του οποίου ήταν ο Αύγουστος Β’, ο οποίος ήταν επίσης και βασιλιάς της Πολωνίας, θέση την οποία δε λάμβανε κάποιος κληρονομικά, αλλά μέσω εκλογής από τους ευγενείς της χώρας, οι οποίοι αποφάσιζαν λαμβάνοντας υπόψιν τους κυρίως τα συμφέροντά τους. Στον αντίποδα, ηγεμόνας της Σουηδίας ήταν ο νεαρός Κάρολος ΙΒ’, ο οποίος είχε αναλάβει βασιλιάς το 1697, σε ηλικία 15 ετών.
Η σκακιέρα είχε στηθεί και την πρωτοβουλία των κινήσεων ανέλαβε ο Φρειδερίκος Δ’ της Δανίας, ο οποίος στις αρχές του 1700 επιτέθηκε στις σουηδικές κτήσεις, νότια της χώρας του. Ταυτόχρονα, ένα σαξονικό εκστρατευτικό σώμα 14.000 αντρών κινήθηκε μέσω της Πολωνίας εναντίον της σουηδικής Λιβονίας. Ο Κάρολος, τις δυνατότητες του οποίου, λόγω του νεαρού της ηλικίας του, είχαν αμφισβητήσει οι εχθροί του, ανέλαβε δράση. Αρχικά, κινήθηκε εναντίον της Δανίας, έχοντας και τη βοήθεια του Γουλιέλμου της Οράγγης, τότε ηγεμόνα της Αγγλίας και της Ολλανδίας. Αφού ο στόλος του Καρόλου ενώθηκε με τον αγγλοολλανδικό, έπειτα από μία παρακινδυνευμένη θαλάσσια επιχείρηση, η ενιαία δύναμη που σχηματίστηκε κινήθηκε ενατίον του δανικού στόλου, ο οποίος υποχώρησε, φοβούμενος να δώσει μάχη. Ως αποτέλεσμα, 4.000 Σουηδοί μπόρεσαν να αποβιβαστούν στο Ζέελαντ, το νησί στο οποίο βρίσκεται η πρωτεύουσα Κοπεγχάγη. Ο Φρειδερίκος είχε αφήσει την πόλη ευάλωττη, καθώς πολεμούσε στον νότο. Σύντομα η σουηδική δύναμη ενισχύθηκε με ακόμα 10.000 άντρες και η πολιορκία της Κοπεγχάγης ξεκίνησε. Οι Δανοί αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν και στις 18 Αυγούστου υπεγράφη η Συνθήκη του Τράβενταλ, η οποία τερμάτιζε τον πόλεμο μεταξύ των δύο χωρών, χωρίς αλλαγές στο εδαφικό καθεστώς.
Στο δεύτερο μέτωπο που είχε ανοίξει, οι Σάξονες δεν κατάφεραν να πετύχουν νίκες εναντίον της σουηδικής φρουράς της Ρίγας. Στο παιχνίδι μπήκε τότε και ο Πέτρος, ο οποίος κινήθηκε εναντίον της Νάρβας, πόλη στρατηγικής σημασίας για τον έλεγχο των επαρχιών της Ίνγκριας και της Καρελίας. Ο Πέτρος ξεκίνησε να πολιορκεί το οχυρό με μία δύναμη 35.000 αντρών. Οι 1.300 πεζικάριοι, οι 200 ιππείς και οι 400 πολιτοφύλακες που την υπερασπίζονταν, χρειάζονταν οπωσδήποτε την επέμβαση του Καρόλου.
Όταν ο Κάρολος έφτασε στις αρχές του Οκτωβρίου στη Ρίγα, αφού διέσχισε παράτολμα τη Βαλτική, πληροφορήθηκε ότι ο Αύγουστος είχε αποσυρθεί στην Πολωνία για τον χειμώνα και αποφάσισε να χτυπήσει τον Πέτρο. Στις 19 Νοεμβρίου, έπειτα από μία γρήγορη πορεία μέσω δύσβατων περιοχών, έφτασε έξω από τη Νάρβα. Οι Ρώσοι δεν είχαν αποκλείσει τους δρόμους προς την πόλη που πολιορκούσαν και αυτό ήταν ένα λάθος που έμελλε να τους στοιχίσει. Το αξιόμαχο σουηδικό στράτευμα επιτέθηκε αιφνιδιαστικά εναντίον των πολιορκητών. Οι Ρώσοι μπορεί να είχαν σαφές αριθμητικό πλεονέκτημα, ήταν ωστόσο απείθαρχοι και ανήμποροι να αναμετρηθούν με τους Σουηδούς στρατιώτες. Οι Ρώσοι τράπηκαν σε φυγή, αφήνοντας πίσω τους το πυροβολικό τους και αρκετά εφόδια. Ο Πέτρος υποχώρησε στη Ρωσία και ο Κάρολος άρχισε να σχεδιάζει τη συντριβή του Αυγούστου.
Η συνέχεια στο Μέρος Β’
Γεννημένος το 1997 και μεγαλωμένος στη Θεσσαλονίκη, απόφοιτος Γενικού Λυκείου και φοιτητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Διετέλεσε αρχισυντάκτης της κατηγορίας της Ιστορίας και υποδιευθυντής του OffLine Post. Φέρει ιδιαίτερη ακαδημαϊκή προτίμηση στη στρατιωτική ιστορία.
