Του Σαράντη Κοιλανίτη,
Η συμμετοχή μεγάλου αριθμού φοιτητών και άλλων πολιτών στην τριήμερη κινητοποίηση με αντιδικτατορικά συνθήματα και δημοκρατικά αιτήματα στα μέσα του Νοεμβρίου του 1973 είναι δίχως αμφιβολία ένα γεγονός που έχει υπάρξει αντικείμενο μεγάλης συζήτησης στη δημόσια ιστορία της χώρας. Τι ακριβώς έγινε εκείνες τις ημέρες και πώς οδηγηθήκαμε σε αυτές; Ας ρίξουμε μία ματιά.
Υπάρχουν ορισμένα γεγονότα, τα οποία διευκόλυναν την εκδήλωση μαζικών αντιδράσεων από τους φοιτητές κατά του καθεστώτος και άλλα, που αναπόφευκτα οδήγησαν σε αυτή. Ένα από αυτά, είναι η προσπάθεια «φιλελευθεροποίησης» του καθεστώτος, κατά το 1973. Ο Παπαδόπουλος, μέσα στο τεταμένο πολιτικό κλίμα που είχε αναπτυχθεί, ακόμα και στο εσωτερικό του καθεστώτος, αποπειράθηκε να οδηγήσει τη χώρα σε μία «ομαλή», σύμφωνα με την οπτική του, μετάβαση σε έναν ελεγχόμενο «κοινοβουλευτισμό». Για την επίτευξη αυτού του στόχου, άλλωστε, κατήργησε τη μοναρχία και θέσπισε Προεδρική Δημοκρατία, με πρόεδρο, φυσικά, τον ίδιο, ενώ το νέο Σύνταγμα, το οποίο είχε υποσχεθεί, εγκρίθηκε από δημοψήφισμα τον Ιούλιο του 1973 με ποσοστό 78, 4%. Οι περίφημες εκλογές, που θα καθόριζαν το νέο κοινοβούλιο ήταν προγραμματισμένες για τον Φεβρουάριο του 1974. Στην πορεία προς αυτές, ο Παπαδόπουλος έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Σπύρο Μαρκεζίνη, στο κυβερνητικό σχήμα του οποίου δε συμμετείχαν στρατιωτικοί, γεγονός που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις σε πολλά, μέχρι τότε, κυβερνητικά στελέχη. Οι προσπάθειες του Μαρκεζίνη για συνδιαλλαγή με τον πολιτικό κόσμο της χώρας, καθώς και η μερική άρση της λογοκρισίας ως ένδειξη καλής θελήσεως, διευκόλυναν σε έναν βαθμό την πραγματοποίηση των μαζικών φοιτητικών κινητοποιήσεων του Νοεμβρίου 1973.
Όσον αφορά τις εξελίξεις που είχαν ως αποτέλεσμα τον ξεσηκωμό των φοιτητών θα πρέπει να ανατρέξουμε και σε προ αυτών του Νοεμβρίου 1973, δράσεις του φοιτητικού κινήματος, το οποίο ριζοσπαστικοποιήθηκε μετά και τα γεγονότα του Νοεμβρίου 1972, όταν και διενεργήθηκαν από το καθεστώς εκλογές των φοιτητικών συλλόγων, τις οποίες κέρδισαν, μετά από πολλά περιστατικά νοθείας, φιλικοί προς τη δικτατορία φοιτητές,
Στις 14 Φεβρουαρίου του 1973, 1.500 περίπου φοιτητές, συνήλθαν στον χώρο του Πολυτεχνείου, με σκοπό να διαμαρτυρυθούν για τον Ν.1347, ο οποίος επέτρεπε στον Υπουργό Άμυνας να διακόπτει τις αναβολές των φοιτητών που απείχαν από τα μαθήματά τους και να τους στρατολογεί. Η αστυνομία εισέβαλε στον χώρο της συγκέντρωσης και μετά από μικροσυμπλοκές συνέλαβε 100 φοιτητές και παρέπεμψε 11 σε δίκη. Από αυτούς, 8 καταδικάστηκαν ελαφρώς, ενώ 88 οδηγήθηκαν στη στράτευση.
Λίγες ημέρες αργότερα, στις 21 του μηνός, περίπου 4.000 φοιτητές κατέλαβαν το κτήριο της Νομικής Σχολής στη Σόλωνος, με αιτήματα την εξασφάλιση ακαδημαϊκών ελευθεριών, τη διασφάλιση του πανεπιστημιακού ασύλου και την ανάκληση καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Ν.1347. Η δράση αυτή, έγινε ανεκτή από την Πρυτανεία και η αστυνομία δεν επενέβη, ενώ είχε και την υποστήριξη πολιτών, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν έξω από τη Νομική, για να συμπαρασταθούν στους φοιτητές. Το πρωί της επόμενης ημέρας αποχώρησαν από το κτήριο και αφού ενώθηκαν με το πλήθος στους δρόμους, διαδήλωσαν και συγκρούστηκαν με αστυνομικούς και παρακρατικούς, με αποτέλεσμα τραυματισμούς και συλλήψεις.
Οι φοιτητές επανέλαβαν την κατάληψη της Νομικής στις 20 Μαρτίου, αλλά η αντίδραση των πρυτανικών αρχών δεν ήταν το ίδιο ανεκτική. Η Σύγκλητος ζήτησε την επέμβαση της αστυνομίας, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την εκδίωξη των φοιτητών από τον χώρο και πάνω από 100 συλλήψεις, ενώ δεν έλειψαν και πολλοί τραυματισμοί.
Την πρώτη του Νοεμβρίου, ορισμένες επιδιώξεις των φοιτητών έγιναν πραγματικότητα. Η μεταβατική κυβέρνηση Μαρκεζίνη δεσμέυτηκε για τη διεξαγωγή ελεύθερων φοιτητικών εκλογών και χορήγησε ξανά το δικαίωμα αναβολής της στρατιωτικής θητείας σε όσους είχαν στρατευτεί, λόγω της ενεργής τους συμμετοχής στο φοιτητικό κίνημα. Οι φοιτητές, βέβαια, συνέχισαν να επιδιώκουν την ικανοποίηση και άλλων αιτημάτων τους, με κινητοποιήσεις, κορύφωμα των οποίων αποτέλεσαν τα γεγονότα της 17 του Νοεμβρίου.
Αναφέρθηκε νωρίτερα, πως η κυβέρνηση Μαρκεζίνη απέτυχε να συνδιαλλαγεί με τους πολέμιους του καθεστώτος, γεγονός που συνετέλεσε στη μαζική εκδήλωση του αντιδικτατορικού αισθήματος με όχημα την κατάληψη του Πολυτεχνείου. Πράγματι, τα γεγονότα μετά από το μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου στις 4 Νοεμβρίου, όταν και περίπου 5.000 πολίτες συγκρούστηκαν με την αστυνομία, με αποτέλεσμα σοβαρά επεισόδια πετροπολέμου και κατασκευής οδοφραγμάτων, καταβαράθρωσαν τις ελπίδες για ομαλοποίηση του πολιτεύματος. Οι συλλήψεις που έγιναν και η καταδίκη 5 διαδηλωτών σε ποινές με αναστολή στις 8 του μήνα, είχαν ως αποτέλεσμα την ανακοίνωση νέων φοιτητικών δράσεων.
Στις 14 Νοεμβρίου, φοιτητές συγκεντρώθηκαν στο Πολυτεχνείο και αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματα, έχοντας ως αίτημα τη διεξαγωγή των εκλογών για τους φοιτητικούς συλλόγους τον Δεκέμβριο. Η αναταραχή διαδόθηκε και στη Νομική και την Ιατρική σχολή. Στη Νομική εκδόθηκε ψήφισμα, το οποίο είχε το ίδιο αίτημα με αυτό των φοιτητών του Πολυτεχνείου, ζητώντας επιπλέον και αύξηση της τάξεως του 20% των δαπανών για την Παιδεία, καθώς και την οριστική ανάκληση του Ν.1347.
Ακολούθησε συρροή μεγάλου αριθμού φοιτητών στα Πανεπιστήμια και αποφασίστηκε η κατάληψη της Πολυτεχνικής Σχολής. Οι φοιτητές εξέλεξαν Συντονιστική Επιτροπή, έστησαν τον δικό τους ραδιοφωνικό σταθμό και πολυγράφους, με σκοπό τη συνεχή ενημέρωση και επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο. Οργανώθηκε επίσης, νοσοκομείο, αλλά και εστιατόριο και συστάθηκαν ομάδες περιφρούρησης του χώρου. Η κυβέρνηση αντέδρασε, τοποθετώντας πράκτορες στο πλήθος που είχε συγκεντρωθεί έξω από το Πολυτεχνείο και ελεύθερους σκοπευτές στα γύρω κτήρια. Στις 16 του μηνός ξέσπασαν επεισόδια μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομίας, στα οποία σημειώθηκε έντονη χρήση δακρυγόνων και οδοφραγμάτων.
Πολλοί διαδηλωτές, μάλιστα, κινήθηκαν εναντίον κτηρίων που στέγαζαν Υπουργεία, ενώ η αστυνομία άρχισε να ρίχνει δακρυγόνα και μέσα στο Πολυτεχνείο. Η αστυνομία, παρά τη χρήση όπλων, δεν κατάφερε ουσιαστικά αποτελέσματα και αποφασίστηκε η επέμβαση του στρατού. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα, ξημερώματα 17 Νοεμβρίου, τεθωρακισμένα έφτασαν από το Γουδή στο Πολυτεχνείο, υποστηριζόμενα από δυνάμεις των ΛΟΚ. Το πλήθος άρχισε να διασκορπίζεται και να αναζητά καταφύγιο. Στις 3 η ώρα, ένα άρμα ΑΜΧ-30 εισέβαλε στον προαύλιο χώρο του Πολυτεχνείου, ρίχνοντας την εξωτερική πύλη. Αστυνομία και ΛΟΚ εισήλθαν στον χώρο και συνέλαβαν όσους φοιτητές δεν κατάφεραν να διαφύγουν. Οι συλληφθέντες ξεπέρασαν τα 2.400 άτομα. Όσον αφορά τα θύματα των συγκρούσεων κατά τις ημέρες αυτές, το πόρισμα του εισαγγελέα πρωτοδικών, Δημητρίου Τσεβά, κάνει λόγο για 18 επώνυμους και 16 ανώνυμους νεκρούς, ενώ αναφέρει και 1.103 τραυματίες. Από τους θανάτους, 24 τεκμηριώθηκαν αργότερα σε δίκη, ενώ σύμφωνα με έρευνα υπό την αιγίδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών συντάχθηκε ένας πιο ακριβής κατάλογος, 24 επωνύμων και 16 ανωνύμων νεκρών.
Την επόμενη της εισβολής των κυβερνητικών δυνάμεων, ο Παπαδόπουλος κύρηξε στρατιωτικό νόμο, σε μία προσπάθεια αυστηροποίησης του καθεστώτος. Ανετράπη, ωστόσο, από το εσωτερικό πραξικόπημα του ταξιάρχου Ιωαννίδη και Πρόεδρος ορίστηκε ο στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης. Το καθεστώς έγινε ακόμα πιο αυταρχικό και οδηγήθηκε στην κατάρρευσή του τον Ιούλιο του 1974, μετά και από τα γεγονότα της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, την οποία είχε προκαλέσει το υποκινούμενο από τη Χούντα, πραξικόπημα, εναντίον του Μακαρίου.
Γεννημένος το 1997 και μεγαλωμένος στη Θεσσαλονίκη, απόφοιτος Γενικού Λυκείου και φοιτητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Διετέλεσε αρχισυντάκτης της κατηγορίας της Ιστορίας και υποδιευθυντής του OffLine Post. Φέρει ιδιαίτερη ακαδημαϊκή προτίμηση στη στρατιωτική ιστορία.
