Του Γεωργίου-Ερμή Μπουγιούρη,
«Η συμμετοχή του κόσμου υπήρξε κλιμακωτή. Όσο περνούσαν οι μέρες και το Πολυτεχνείο γινόταν πόλος συσπείρωσης του κόσμου, η συμμετοχή του γινόταν περισσότερο ενεργητική και το στοιχείο της περιέργειας έτεινε να εξαλειφθεί. Η συμμετοχή του κόσμου ήταν αυθόρμητη και όχι οργανωμένη. Μέσα στο Πολυτεχνείο υπήρχε μεγάλο ποσοστό πολιτικά μη συνειδητοποιημένων. Τα παιδιά παλεύουν τη δικτατορία».
Περιοδικό «Αντί», τχ. 6ο, 16/11/1974
Ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου. Η ώρα είναι 2.58 π.μ. Ένα τανκ γκρεμίζει την πύλη του Πολυτεχνείου.
Η ιστορία είναι γνωστή. Την θυμόμαστε και την τιμούμε κάθε χρόνο.
Σήμερα, 45 χρόνια μετά, το μόνο που μπορεί να μας θυμίζει την εξέγερση του Πολυτεχνείου είναι οι επίσημες εκδηλώσεις της καθιερωμένης ετήσιας επετείου της και, φυσικά, οι ίδιες κάθε χρόνο δηλώσεις των πολιτικών και των κομμάτων.
Κοιτάζοντας κανείς το φοιτητικό κίνημα σήμερα, θα το θεωρούσε άξιο συνεχιστή του φοιτητικού κινήματος στην διάρκεια της δικτατορίας;
Μάλλον όχι. Πλέον, η πολιτικοποίηση έχει συγχωνευθεί με την κομματικοποίηση, τα κόμματα έχουν μπει στα τμήματα, μέσω των παρατάξεων, αφήνοντας τον φοιτητικό συνδικαλισμό σε δεύτερη μοίρα, υπάρχει ελεύθερη διακίνηση ιδεών μονάχα όταν συμβαδίζουν με την επικρατούσα άποψη της μοδός – αλλιώς κινδυνεύεις μέχρι και να λιντζαριστείς -, κάθε μέρα υποβιβάζεται η Παιδεία, αλλά ουδεμία συσπείρωση ή αντίδραση υπάρχει.
Διχόνοια, διχόνοια, διχόνοια.
Οι μεν διαφωνούν, ακόμα, με τους δε για το ποιός κέρδισε τον εμφύλιο, αν εξισώνονται οι δύο πιο αιματηρές ιδεολογίες του 20ου αιώνα και ποιός κάνει τα καλύτερα παρτάκια ή τις καλύτερες κινητοποιήσεις.
Καμία επαφή με την σημερινή κατάσταση στα Ελληνικά Πανεπιστήμια, τον εξευτελισμό του θεσμού του ασύλου, τα δικαιώματα των φοιτητών ή την ενασχόληση με τα κοινά του τμήματος.
Ήταν άραγε έτσι και το φοιτητικό κίνημα στα χρόνια της δικτατορίας;
Κατ’ αρχάς θα ήταν ωφέλιμο να γνωρίζει κανείς το ευρύτερο κλίμα αντίστασης που υπήρξε το ξημέρωμα μετά του πραξικοπήματος.
Η ημέρα μετά το πραξικόπημα ήταν για όλους διαφορετική. Ο λαός, αιφνιδιασμένος και ανέτοιμος να αντιδράσει δυναμικά και μαζικά, έκανε πολλές κινήσεις αλλά στην σιωπή. Οι πρώτες αντιδράσεις προήλθαν από στελέχη, που είχαν διαφύγει της σύλληψης και προέρχονταν, κυρίως, απ’ τον χώρο της Αριστεράς και του Κέντρου. Στο τέλος του Απριλίου του ’67, ο Μίκης Θεοδωράκης και αλλά στελέχη της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη (ΔΝΛ) ίδρυσαν το Πατριωτικό Μέτωπο (ΠΜ), το οποίο μετονομάστηκε γρήγορα σε Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ). Σε αυτό, τον Ιούνιο του ’67, στην 11η Ολομέλεια του, θα δηλώσει την στήριξή του το ΚΚΕ.
Επίσης, τον Μάιο του ’67, ιδρύεται από κεντροαριστερούς διανοούμενους του Ομίλου Αλέξανδρος Παπαναστασίου η Δημοκρατική Άμυνα (Δ.Α.) ενώ απ’ το τροτσκιστικό Κομμουνιστικό Διεθνικό Κόμμα Ελλάδος (ΚΔΚΕ) ιδρύονται οι Δημοκρατικές Επιτροπές Αντιστάσεως (ΔΕΑ). Ακόμα, ενεργοποιούνται οι Δημοκρατικοί Σύνδεσμοι από στελέχη της Ένωσης Κέντρου και της ΕΔΗΝ, ενώ στελέχη των ίδιων οργανώσεων ιδρύουν το Εθνικό Κίνημα Δημοκρατικής Αντιστάσεως (ΕΚΔΑ).
Τον Αύγουστο του ’67 θα ιδρυθεί και το Αντιδικτατορικό Εργατικό Μέτωπο (ΑΕΜ). Ωστόσο, η διάσπαση του ΚΚΕ το ’68 είχε επιπτώσεις και στον αντιδικτατορικό αγώνα με τη δημιουργία νέων, μικρών και διάσπαρτων οργανώσεων, αλλά και την τοποθέτηση παλαιότερων στελεχών από την μια ή την άλλη πλευρά.
Φυσικά, υπήρχαν και οι οργανώσεις των απότακτων στρατιωτικών όπως η Ένωση Εθνικής Σωτηρίας των αδελφών Άγγελου και Κωνσταντίνου Πνευματικού, το Απελευθερωτικό Κίνημα Ελλάδας (ΑΚΕ) του στρατού ξηράς και αεροπορίας, οι Υπερασπιστές της Ελευθερίας του συνταγματάρχη Οπρόπουλου, η Αντίστασις, Απελευθέρωσις, Ανεξαρτησία (ΑΑΑ), ενώ η μεγαλύτερη οργάνωση ήταν οι Ελεύθεροι Έλληνες, που ιδρύθηκε το ’68.
Αυτό το αντιδικτατορικό πνεύμα φρόντισε να είναι παρόν και μεταξύ των νέων.
Τον Μάιο του ’67, με το διάταγμα του αρχηγού του ΓΕΣ Οδυσσέα Αγγελή, «παγώνει» όλη η νεολαία. Τυπικά, διαλύθηκαν οι φοιτητικές οργανώσεις όπως η Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη (ΔΝΛ), η ΕΦΕΕ, η ΕΔΗΝ, η ΕΡΕΝ, η ΟΤΣΣΕ και άλλες. Αυτό συνέβη διότι η Χούντα φοβόταν την νεανική αντίδραση. Καθαιρέθηκαν τα Διοικητικά Συμβούλια των τμημάτων, ενώ διορίστηκαν φιλοχουντικά, επανακαθιερώθηκε το πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων για εισαγωγή στα ΑΕΙ, επανακαθιερώθηκε ο θεσμός του κυβερνητικού επιτρόπου στα πανεπιστήμια, απολύθηκαν αντιφρονούντες ακαδημαϊκοί (όπως ο Μάνεσης που ξεσήκωσε τους φοιτητές με τον αποχαιρετιστήριο λόγο του) κ.λπ.
Μέσα σε αυτό το κλίμα λοιπόν, και συνήθως με την στήριξη μιας αντιδικτατορικής οργάνωσης, ιδρύονται και οι φοιτητικές αντιδικτατορικές οργανώσεις. Ενεργή, ήδη από το ’67, ήταν η οργάνωση ΠΑΜ Νέων και, μια απ’τις μεγαλύτερες φοιτητικές οργάνωσης, η Πανελλήνια Αντιδικτατορική Οργάνωση Σπουδαστών (ΠΑΟΣ) Ρήγας Φεραίος. Επίσης, τον Σεπτέμβριο του ’68, παλιά μέλη του ΔΝΛ, αλλά και τα νεότερα στελέχη του ΚΚΕ θα ιδρύσουν την Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδος (ΚΝΕ). Και οι τρεις ασχολήθηκαν ενεργά, μέσω διαδηλώσεων, διακηρύξεων, δράσεων και κινητοποιήσεων, να ξεσηκώσουν του νέους.
Αξίζει να αναφερθεί εδώ και η δράση, ιδιαίτερα στο εξωτερικό, της ΕΔΗΝ η οποία μέσα σε ένα ευρύ οργανωτικό δίκτυο ανέπτυξε έντονη αντιδικτατορική δράση. Κορύφωση αυτής της δράσης θεωρείται η απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Γεωργίου Παπαδόπουλου από το μέλος της ΕΔΗΝ, Αλέκο Παναγούλη.
Καθ’ όλη την διάρκεια του 1967-72 υπήρξαν έντονες συγκρούσεις μεταξύ του φοιτητικού κινήματος και του καθεστώτος.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε τον Φεβρουάριο του ’73 όπου, με τον νόμο 1347/197, ο ΥΠΕΘΑ μπορούσε να διατάσσει τη διακοπή αναβολής κατάταξης στο στράτευμα, εξαιτίας πειθαρχικής ποινής, λόγω μη συμμετοχής στις παραδόσεις των μαθημάτων ή στις εξετάσεις ή λόγω προτροπής για αποχή από τα μαθήματα. Στις 14 Φεβρουαρίου γίνεται πορεία διαμαρτυρίας στο Πολυτεχνείο, που έληξε βίαια με την εισβολή της αστυνομίας και τον ξυλοδαρμό και συλλήψεις φοιτητών. Στις 16-17 Φεβρουαρίου γίνονται 88 διακοπές αναβολών, ενώ πολλοί φοιτητές συλλαμβάνονται.
Οι φοιτητές ξεσηκώνονται. Το ποτήρι ξεχείλισε.
Στις 20-21 Φεβρουαρίου γίνεται η πρώτη κατάληψη του Πολυτεχνείου, η οποία έληξε έπειτα από αποχώρηση των φοιτητών. Στις 20 Μαρτίου γίνεται η δεύτερη κατάληψη του Πολυτεχνείου, η οποία έληξε με την βίαιη είσοδο των αστυνομικών και εκατοντάδες συλλήψεις. Για μήνες ακολουθούν φοιτητικές εκδηλώσεις, συγκεντρώσεις, αποχές και διαδηλώσεις. Στις 4 Νοεμβρίου, το μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου μετατρέπεται σε συλλαλητήριο, όπου πρωτοστάτησαν οι νέοι.
Σε αυτό το κλίμα, 14 Νοεμβρίου του ’73, θα γίνει η τρίτη, και φαρμακερή, κατάληψη του Πολυτεχνείου.
Η συνέχεια είναι γνωστή και ανήκει δικαίως στις σκοτεινές σελίδες της ελληνικής ιστορίας.
Έχοντας ανατρέξει την φιλοσοφία και την ένταση του φοιτητικού κινήματος κατά τη διάρκεια της δικτατορίας φαίνεται πως υπάρχει ένα ευρύ κοινωνικό χάσμα μεταξύ του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος και του σημερινού. Το ένα επιδίωκε ακατάπαυστα, παρά την βία και τον κίνδυνο, την ελευθερία, ενώ σήμερα θα συμπέραινε κανείς πως, πίσω του φοιτητικού κινήματος κρύβεται η ψηφοθηρία, ενώ το ίδιο το φοιτητικό κίνημα δρα ως κάποιου είδους φυτώριο στελεχών.
Πώς αλλιώς εξηγείται η πλήρης απαξίωση της ενασχόλησης με τον φοιτητικό συνδικαλισμό από σχεδόν το 90% των Ελλήνων φοιτητών; Η τωρινή κατάσταση στα Ελληνικά Πανεπιστήμια συνοδευόμενη από την σιωπή του φοιτητικού κινήματος;
Σίγουρα οι φοιτητές δεν έπαψαν να νοιάζονται για το φοιτητικό κίνημα. Δείχνουν την ευγνωμοσύνη όντας παρευρισκόμενοι κάθε μέρα στο αμφιθέατρο έτοιμοι για μάθημα. Έτσι τιμάται ο αγώνας για την ελευθερία. Με ελευθερία. Υποθέτω πως απλώς απογοητεύτηκαν…
Γεννήθηκε το 1998 στο Ρέθυμνο, Κρήτης. Είναι προπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής Αττικής του Think Tank ΚΕΑΣΜ και Γενικός Γραμματέας της νεολαίας Rotary Αθηνών. Επίσης ασχολείται ενεργά με τον αθλητισμό και τον εθελοντισμό.
