Του Βασίλειου Κόττα,
Εισέτι πιθανώς, η υφιστάμενη Βουλή θα είναι η προτείνουσα και θα εκκινήσει την διαδικασία της αναθεώρησης, όπως προβλέπεται στο άρθρο 110Σ. Ένεκα της εισόδου στην κοινοβουλευτική φάση και έχοντας πλέον υποβληθεί και η πρόταση των 50 βουλευτών, οι πολιτικές ζυμώσεις είναι έντονες. Διαρρήδην, η σημαντικότερη, συνταγματικώς προβλεπόμενη κοινοβουλευτική διαδικασία θα προκαλέσει αντιθέσεις. Μία ασυμφωνία, κυρίως, μεταξύ πλειοψηφικού κόμματος και αντιπολίτευσης είναι η αναθεώρηση ή μη του άρθρου 16Σ, ενός άρθρου που κατοχυρώνει την ελευθερία της επιστήμης, της έρευνας και της διδασκαλίας. Ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των κοινωνικών δικαιωμάτων και ειδικότερα της πνευματικής έκφρασης.
Προτού, αναλυθεί η διάταξη, η οποία αφορά την ανώτατη εκπαίδευση (η οποία βρίσκεται στο επίκεντρο του πολιτικού λόγου), αξίζει να αναφερθεί, ότι η καινοτομία του ελληνικού Συντάγματος, προέρχεται από τον θεμελιώδη νόμο της Βόννης και κατοχυρώνει τη θετική υποχρέωση του κράτους να προωθεί τις πνευματικές δραστηριότητες όλων. Η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία χρήζουν προστασίας του κράτους. Ειδικότερα, η ελευθερία της πρόσβασης στις τρεις βαθμίδες της εκπαίδευσης (πρωτοβάθμια – δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια/ανωτάτη) διαθέτει αυτοτέλεια, ήτοι απευθύνεται μόνο στους Έλληνες. Η εκπαίδευση είναι το αποδεδειγμένο και προσφυές μέσο να δομηθεί η κοινωνία με πολίτες πνευματικά ώριμους και ηθικούς. Για αυτόν τον λόγο προσφέρει και στο άρθρο 16 τον χαρακτηρισμό της κορωνίδας των κοινωνικών δικαιωμάτων. Διότι, η παιδεία, καθάπερ ευδαίμων χώρα, πάντα τ’ αγαθά φέρει, όπως είπε ο Σωκράτης.
Το δικαίωμα δωρεάν φοίτησης στην ανώτατη εκπαίδευση απευθύνεται στους αποφοίτους της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι οποίοι καλούνται να «αποδείξουν» τις δεξιότητές τους στις εξετάσεις των μαθημάτων, συναφή με το επιθυμητό γνωστικό αντικείμενό τους. Οι εξετάσεις είναι απόρροια των θεμελιωδών συνταγματικών αρχών της ισότητας και της αξιοκρατίας, βάσει των αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας (181/2001 και 988/2014).
Το πρώτο εδάφιο της παραγράφου πέντε (α. 16§5(1)Σ) αυτούσια αναφέρει: «H ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται απoκλειστικά από ιδρύματα πoυ απoτελoύν νoμικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτoδιoίκηση». Η παροχή ανωτάτης εκπαίδευσης αποτελεί δημόσια υπηρεσία και αποκλείεται, άρδην, η παραχώρησή της σε ιδιώτες. Η επαγγελματική εκπαίδευση (α. 16§7Σ), βάσει της νομολογίας, παρέχεται σε πρώτο στάδιο από το κράτος. Η κρατούσα στη νομολογία άποψη προσφέρει τη δυνατότητα ίδρυσης επαγγελματικών εκπαιδευτηρίων και από ιδιώτες, με την επιφύλαξη τις αποφάσεις του κοινού νομοθέτη. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν για παράδειγμα τα ΙΕΚ. Ο συντακτικός νομοθέτης προέβλεψε περαιτέρω την ίδρυση ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων (πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας), τα οποία είναι μη κυβερνητικά (υπό κρατική εποπτεία) και κερδοσκοπικά νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, Ήτοι τα κολλέγια.
Τα κολέγια στην Ελλάδα αποκτούν νομική προσωπικότητα με τον Ν. 3996/2008 και παρέχουν εκπαιδευτικές υπηρεσίες μετα-δευτεροβάθμιου κύκλου σπουδών, δηλαδή minor Bachelor. Οι ιδιοκτήτες των κολεγίων δεν αρκέστηκαν όμως μόνο στην παραγωγή αποφοίτων με ειδίκευση σε τεχνικά επαγγέλματα. Με μεταγενέστερους νόμους, Ν. 4093/2012 και Ν. 4111/2013, τα κολλέγια απέκτησαν την δυνατότητα να παρέχουν υπηρεσίες εκπαίδευσης και τίτλους σπουδών προπτυχιακού και μεταπτυχιακού σε σύμπραξη με αναγνωρισμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα άλλων χωρών, ιδίως με τη νομική μορφή της συμφωνίας πιστοποίησης ή της συνεργασίας δικαιόχρησης. Πώς; Με την φοίτηση ενός έτους εκ των τεσσάρων στην αλλοδαπή χώρα. Με διασταλτική ερμηνεία, αυτό συνιστά παραβίαση του άρθρου 16, καθώς μη κρατικά κερδοσκοπικά εκπαιδευτικά ιδρύματα παρέχουν τίτλους ανώτατης εκπαίδευσης στην ελληνική επικράτεια.
Η τριτοβάθμια εκπαίδευση, κοινώς το πανεπιστήμιο, μπορεί να είναι κρατική (ιδρυμένο πανεπιστήμιο εκ του κράτους) ή ιδιωτική (φορέας αυτής δύναται να είναι κάποια αποκεντρωμένη διοίκηση, κοινωφελή ιδρύματα, η εκκλησία και φυσικά ενώσεις προσώπων). Περαιτέρω διάκριση υπάρχει σε κερδοσκοπικά (όπου η διοίκηση απολαμβάνει το πλεόνασμα των κερδών) και μη κερδοσκοπικά (όπου το πλεόνασμα των εσόδων διατίθενται στον εκσυγχρονισμό και βελτίωση του ακαδημαϊκού προϊόντος) ιδρύματα.
Η άρση της συνταγματικής απαγόρευσης παροχής ανώτατης εκπαίδευσης από μη κρατικούς φορείς, συζητείται ήδη από την αναθεώρηση του συντάγματος του 2008. Ο λόγος είναι οι ευρωπαϊκές οδηγίες που παρήχθησαν, με αφορμή το άρθρο 53 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), το οποίο προβλέπει την αμοιβαία αναγνώριση διπλωμάτων και άλλων τίτλων που απαιτούνται σε κάθε κράτος μέλος για την πρόσβαση σε νομοθετικά κατοχυρωμένα επαγγέλματα, αποσκοπώντας στη διευκόλυνση της ελευθερίας εγκατάστασης και παροχής υπηρεσιών. Η διαδικασία της εναρμόνισης του άρθρου έχει δρομολογηθεί με την έκδοση Ευρωπαϊκών οδηγιών, ήδη από τη δεκαετία του 1970 με τη ρύθμιση θεμάτων περί μετακίνησης εργαζομένων του κλάδου υγείας. Με την οδηγία 2005/36/ΕΚ πραγματοποιείται μια αποσαφήνιση και συγκέντρωση των προγενέστερων οδηγιών. Στην Ελλάδα η Οδηγία ενσωματώθηκε με το Π.Δ. 38/2010 (έχοντας πλέον τροποποιηθεί με τους νόμους 4093/2012, 4111/2013 και 4205/2013) που προβλέπει τις προϋποθέσεις για την αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων φοιτητών από τρίτη χώρα. Από την λίστα των επαγγελμάτων προβλέπεται, ότι απόφοιτοι από κλάδους της υγείας, μηχανικής και αρχιτεκτονικής υπόκεινται σε ειδικό καθεστώς, ειμή του Διεπιστημονικού Οργανισμού Αναγνώρισης Τίτλων Ακαδημαϊκών και Πληροφόρησης. Με την οδηγία 2006/100/ΕΚ μετά την προσχώρηση της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας στην ΕΕ δόθηκε η δυνατότητα αναγνώρισης των τίτλων σπουδών αυτών των χωρών από τα υπόλοιπα κράτη μέλη. Φαινόμενο το οποίο οδήγησε μεγάλο αριθμό νέων από την Ελλάδα να φοιτήσουν (συνήθως στους κλάδους της υγείας (ιατρικής και οδοντιατρικής) σε ένα από τα πολλά ιδρυθέντα μη κρατικά πανεπιστήμια αυτών των χωρών. Επίσης καθώς γίνεται λόγος για τα πανεπιστήμια της Κύπρου, με βάση τα άνωθεν στοιχεία συνάγεται, ότι η Ελλάδα οφείλει να αναγνωρίζει τα επαγγελματικά προσόντα των αποφοίτων. Συνοπτικώς, για τα μη κρατικά πανεπιστήμια της Κύπρου ισχύει, ότι ο Φορέας Διασφάλισης και Ποιότητας της Ανώτερης Εκπαίδευσης, συγκεκριμένα η ειδική Επιτροπή για τα Ιδιωτικά Πανεπιστήμια εποπτεύει το πρόγραμμα σπουδών τους και τα αξιολογεί ανά 4 χρόνια. Τα συγκεκριμένα πανεπιστήμια έχουν διαμορφώσει εκατοντάδες ερευνητικά πρότζεκτ και μετά την αναγνώρισή τους παρατηρείται ανατροπή του ποσοστού μετανάστευσης των κυπρίων μαθητών καθώς και την προσέλκυση ξένων φοιτητών.
Πηγή: kysats.ac.cy
Βρίσκεται, λοιπόν η Ελλάδα έτη πίσω επί του θέματος; Ναι. Γιατί; Είναι η μόνη χώρα που απαγορεύει την μη κρατική ανώτατη εκπαίδευση, συνταγματικώς. Τα βασικά αντεπιχειρήματα της άρσης της συνταγματικής απαγόρευσης και το “άνοιγμα” στην ίδρυση των μη κρατικών πανεπιστήμιων, περιφέρονται γύρω από την εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης και την παραμέληση της “αξιοκρατικής” διαδικασίας των Πανελλαδικών. Ποια εμπορευματοποίηση απαντώ. Όταν πρόκειται για μη κερδοσκοπικό πανεπιστήμιο, τα έσοδά από τα δίδακτρα και τις μη κρατικές χρηματοδοτήσεις του προσφέρονται στην κάλυψη των λειτουργικών εξόδων και στην βελτίωση των εγκαταστάσεών του, για αυτόν τον λόγο και η έρευνα, η οποία πραγματοποιείται σε τέτοιου είδους ιδρύματα είναι αξιοζήλευτη. Και μην ξεχνάμε, ότι ιδιωτική έρευνα αποτελεί γεγονός στην Ελλάδα, στα πανεπιστήμια και στα ιδιωτικά ερευνητικά κέντρα. Ο αναθεωρητικός νομοθέτης θα μπορούσε να απαγορεύσει την έγερση αυτών από ιδιώτες και να την επιτρέψει μόνο από κοινωφελή ιδρύματα (όπως ΙΣΝ). Όπως δομήθηκε το Κέντρο Πολιτισμού, έτσι θα μπορούσαν να εγερθούν τα μη κρατικά πανεπιστήμια. Δεύτερον, η “παραβίαση” της “αξιοκρατικής” διαδικασίας της αξιολόγησης των νέων αποτελεί ένα ευτελές επιχείρημα. Κατ’ αρχάς, τα υφιστάμενα μη κρατικά πανεπιστήμια προϋποθέτουν για την εισαγωγή μαθητών απολυτήριο και βαθμολογικά κριτήρια. Ειδεμή στην Ελλάδα, μαθητές καλούνται να εξεταστούν σε μαθήματα, τα οποία ουδεμία σχέση έχουν με το αντικείμενο των σπουδών τους. Η αξιολόγηση, λοιπόν, δεν πραγματοποιείται βάση του αν κάποιος θα μπορούσε να γίνει δεινός ιατρός, αφού έχει εξετασθεί σε ανατομία και μικροβιολογία, αλλά σε χημεία και φυσική, τα οποία και διδάχθηκε από τα ΙΔΙΩΤΙΚΑ και ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΑ φροντιστήρια. Επομένως, οι Πανελλαδικές έχουν την αξία, όση είχαν και οι εξετάσεις του ΑΣΕΠ για την εισαγωγή στο Δημόσιο. Συνεχίζοντας, με μελέτη της KPMG υπολογίζεται, ότι 450.000 έχουν εγκαταλείψει την Ελλάδα από το 2008. Ένα κομμάτι αυτών αποτελούν επιστήμονες, οι οποίοι μεταναστεύουν, ώστε είτε να μπορέσουν να προχωρήσουν σε επιστημονική έρευνα ή σε μεταπτυχιακές σπουδές, την οποία δεν δύνανται να πραγματοποιήσουν στην Ελλάδα, λόγω έλλειψης εγκαταστάσεων και κυρίως θέσεων, είτε για να αποκτήσουν διδακτορικό και εν συνεχεία να διδάξουν ως καθηγητές, κάτι το οποίο, ουδόλως, θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν στην Ελλάδα, αφού οι θέσεις είναι περιορισμένες.
Ο αριθμός Ελλήνων που μετακινούνται σε μια άλλη χώρα μέλος της ΕΕ για διδακτορικές σπουδές, σε σχέση με τους υποψήφιους διδάκτορες της χώρας τους, είναι ο μεγαλύτερος μετά την Ιρλανδία. Υπολογίζεται πως το 10% των Ελλήνων πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μεταναστεύει στο εξωτερικό, ποσοστό που θεωρείται εξαιρετικά υψηλό σε σχέση όχι μόνο με άλλες αναπτυγμένες χώρες (π.χ. στη δεκαετία του 1990, η Βρετανία, η Ιταλία, η Γερμανία, η Γαλλία και η Ισπανία είχαν κατά μέσο όρο 0,4% έως 2,5%), αλλά και σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες που εκτιμάται ότι είχαν κατά μέσο όρο 7%. Περιττό να αναφερθεί ότι λόγω των υψηλών προσόντων και κατάρτισης αυτών των επιστημόνων, η «σχετική ζημία» για την Ελλάδα είναι πολύ υψηλότερη.
Θα ολοκληρώσω τα συμπεράσματά μου, με τα εξής ερωτήματα, με τα οποία αποσκοπώ στον προβληματισμό. Η πλειοψηφία των αποφοίτων, οι οποίοι πληρώνουν δίδακτρα για μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό γιατί δεν απασχολεί την κοινή γνώμη; Είναι προτιμότερο νέοι επιστήμονες να φθάνουν να εργάζονται σε μη κρατικά πανεπιστήμια αλλοδαπών χωρών; Οι απώλειες των εσόδων από το κράτος είναι ανεκτές; Γιατί η ύπαρξη κρατικών πανεπιστημίων, στα οποία η εισαγωγή θα γίνεται χωρίς τις «αξιοκρατικές» πανελλήνιες και τα οποία θα έχουν δίδακτρα και εν συνεχεία αυτά θα διοχετεύονται στην βελτίωση της ανώτατης εκπαίδευσης εν όλω, δεν ακούγεται καν ως πρόταση; Ποιος έχει το δικαίωμα να πει σε κάποιον νέο, ότι θα ασκήσει ένα επάγγελμα που δεν επιθυμεί για την υπόλοιπη ζωή του, επειδή «δεν έγραψε καλά» στα μαθηματικά; Πού ωφελούν τα ιδιωτικά ιδρύματα πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ειμή στην απομόνωση των πλούσιων νέων;
Βιβλιογραφία
- European Union. (2018) EU law and related documents – Ανάκτηση από EUR-Lex Access to European Union law: https://eur-lex.europa.eu/collection/eu-law.html
- Βλαχόπουλος, Σ. (2017) Θεμελιώδη δικαιώματα: ατομικά, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα.
- Λακάσας, Α. (2018, Φεβρουάριοσ 5) Ανάκτηση από http://www.kathimerini.gr/946827/article/epikairothta/ellada/153-dis-to-kostos-toy-brain-drain.
- Παντελής, Α. (2018) Εγχειρίδιο Συνταγματικού δικαίου.
- ΥΠΕΘ. (χ.χ.) Ανάκτηση από https://www.minedu.gov.gr/sxetika-me-ta-kollegia?layout=edit&id=10115.
- Χρυσόγονος, Κ. Χ. (2017) Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα.
- Ψυχομάνης, Σ. (2010, Ιανουάριος 1) Constitutionalism.
Απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης (ΠΕΔΔ) του ΕΚΠΑ με κατεύθυνση Δημοσίου Δικαίου. Το ενδιαφέρον του ως αναλυτής περιέχεται γύρω από το χώρο της θεμελίωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προστασίας του περιβάλλοντος. Διατελεί δόκιμος αναλυτής στην ιστοσελίδα του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων και ερευνητής στην Ερευνητική Ομάδα Μεταπολίτευσης - Ομάδα Προφορικής Ιστορίας του τμήματος ΠΕΔΔ.
