Του Γεωργίου-Ερμή Μπουγιούρη,
Remember, remember,
The Fifth of November,
Gunpowder treason and plot;
For I see no reason
Why Gunpowder Treason
Should ever be forgot.
Ποιος δεν ενθουσιάζεται κάθε 5η του Νοεμβρίου; Οι Άγγλοι θα γιορτάσουν την ημέρα με την γνωστή εορτή Bonfire night, ενώ πολίτες απ’ όλο τον κόσμο, και φυσικά την Ελλάδα, βρίσκουν την ευκαιρία να δουν ξανά την εξαίσια ταινία του σκηνοθέτη John McTeigue, V for Vendetta.
Πόσοι ωστόσο, είναι οικείοι με το εικονιζόμενο πρόσωπο, την ιστορία και τη φιλοσοφία που κρύβονται πίσω από την μάσκα του V στο “V for Vendetta”; Το εικονιζόμενο πρόσωπο είναι του Guy Fawkes και η ιστορία μάς γυρίζει πίσω στον 16ο και 17ο αιώνα.
20η του Μαΐου 1604. Σε μια μπυραρία, την «Duck and Drake» στην περιοχή του Strand, στο Λονδίνο θα συναντηθούν πέντε άνδρες με έναν και μοναδικό σκοπό. Την δολοφονία του Βασιλιά. Στο δωμάτιο αυτό βρίσκονται οι Robert Catesby, Thomas Wintour, John Wright, Guy Fawkes και ο Thomas Percy. Η επιχείρηση αυτή θα μείνει στην ιστορία ως η «Συνωμοσία της Πυρίτιδας».
Κάνοντας μία ανασκόπηση των γεγονότων, που διαδραματίζονταν στην Αγγλία μεταξύ του 1533 και του 1540, ο Ερρίκος Η΄πήρε τον έλεγχο της Αγγλικής Εκκλησίας από τη Ρώμη* σηματοδοτώντας την αρχή πολλών δεκαετιών θρησκευτικής έντασης στην Αγγλία. Οι Άγγλοι Καθολικοί βρέθηκαν αντιμέτωποι σε μια κοινωνία που κυριαρχείται από την νεοσύστατη προτεσταντική Εκκλησία της Αγγλίας. Η κόρη του Ερρίκου, Ελισάβετ, ανταποκρίθηκε στο αυξανόμενο θρησκευτικό χάσμα, εισάγοντας τον Elizabethan Religious Settlement, ο οποίος απαίτησε οποιονδήποτε διοριστεί σε δημόσιο ή εκκλησιαστικό αξίωμα, να ορκιστεί υποταγή στον μονάρχη, ως επικεφαλής της Εκκλησίας και του κράτους. Οι κυρώσεις σε περίπτωση άρνησης ήταν σκληρές. Πρόστιμα, φυλακίσεις, μέχρι και εκτελέσεις. Ο Καθολικισμός περιθωριοποιήθηκε, αλλά παρά τον σοβαρό κίνδυνο, οι ιερείς συνέχισαν να ασκούν την πίστη τους μυστικά.
Το έτος 1603 σηματοδότησε το τέλος μιας εποχής και την αρχή μιας νέας. Γιατί;
Στις 23 Μαρτίου 1603, μετά από 45 χρόνια στον Αγγλικό θρόνο, η Ελισάβετ Α’ πεθαίνει. Ωστόσο, η βασίλισσα Ελισάβετ, άγαμη και άτεκνη, αρνήθηκε να ονομάσει έναν κληρονόμο. Όλα έδειχναν πως ο διάδοχός της θα ήταν ο Ιάκωβος ΣΤ΄ της Σκωτίας, γιος της Βασίλισσας της Σκωτίας, Μαρία της Σκωτίας, που είχε εκτελεστεί δια του αποκεφαλισμού το 1587, με εντολή της ξαδέρφης της, Βασίλισσα Ελισάβετ, με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας.
Οι Άγγλοι Καθολικοί ήταν ενθουσιασμένοι, καθώς είχαν υποστεί σοβαρές διώξεις και θεωρούνταν, από την κοινή γνώμη, προδότες. Οι φήμες έλεγαν ότι ο Ιάκωβος ήταν πιο θερμός απέναντι στους Καθολικούς, απ΄όσο ήταν η Ελισάβετ, αφού μέχρι και η σύζυγός του, η Βασίλισσα Άννα της Δανίας, ήταν Καθολική. Η φήμες αυτές ξεκίνησαν όταν ο (κρυφό)καθολικός κόμης του Northumberland έστειλε ένα μέλος του προσωπικού του, τον Thomas Percy, να ενεργεί ως εκπρόσωπος του στη Σκωτία. Οι αναφορές του Percy υποστηρίζουν, με αισιοδοξία, πως οι Καθολικοί θα ήταν ασφαλείς στην Αγγλία του Ιακώβου.
Τα πρώτα σημάδια ήταν ενθαρρυντικά. Ο Ιάκωβος Α΄ της Αγγλίας (ΣΤ΄ της Σκωτίας), ως ο νέος βασιλιάς σταμάτησε τις σκληρές κυρώσεις, ενώ δόθηκαν και σημαντικές θέσεις σε καθολικούς, όπως στον κόμη του Northumberland. Η νέα κατάσταση πραγμάτων οδήγησε σε σημαντική αύξηση του αριθμού των ορατών Καθολικών. Προσπαθώντας να ζυγίσει διαφορετικές θρησκευτικές απαιτήσεις και με την αυξανόμενη δύναμή των Καθολικών ο Ιάκωβος ένιωθε δυσαρεστημένος. Επίσης, η ανακάλυψη, τον Ιούλιο του 1603, δύο καθολικών συνωμοσιών δεν βοήθησε. Οι περισσότεροι Καθολικοί είχαν τρομοκρατηθεί καθώς όλοι βρίσκονταν υπό απειλή να κατηγορηθούν ως προδότες.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε περαιτέρω κατά τη διάσκεψη του Hampton Court, τον Ιανουάριο του 1604. Προσπαθώντας να ικανοποιήσει τους Πουριτάνους, ο Ιάκωβος υιοθέτησε εχθρική στάση εναντίον των Καθολικών. Τον Φεβρουάριο ανακοίνωσε δημοσίως την αποστρέφειά του για τον Καθολικισμό. Εντός ολίγων ημερών οι Καθολικοί είχαν εκδιωχθεί και οι κυρώσεις είχαν επανεμφανιστεί. Οι περισσότεροι καθολικοί κρύφθηκαν και δέχθηκαν την κατάσταση ως είχε. Άλλοι, όπως ο Robert Catesby, ένας αφοσιωμένος καθολικός, του οποίου ο πατέρας φυλακίστηκε, διότι φιλοξένησε έναν καθολικό ιερέα, ανέλαβε να καθοδηγήσει μια μικρή ομάδα συνωμοτών, που θα μείνει στην ιστορία.
Επιστρέφοντας στο βράδυ της 20ης Μαΐου, οι πέντε συνωμότες, μόνοι σε ένα δωμάτιο, συζήτησαν το σχέδιό τους να ανατινάξουν το Βρετανικό Κοινοβουλίου την ημέρα όπου ο Ιάκωβος θα ανακηρύξει την εκκίνησή του. Ο βασικός στόχος των συνωμοτών ήταν να σκοτώσουν τον Ιάκωβο, αλλά πολλοί άλλοι σημαντικοί στόχοι θα ήταν επίσης παρόντες, συμπεριλαμβανομένων των κοντινότερων συγγενών του μονάρχη, τους ανώτερους δικαστές του αγγλικού νομικού συστήματος, μελών της προτεσταντικής αριστοκρατίας, επίσκοπους της Αγγλικής Εκκλησίας και πολλά μέλη της Βουλής των Λόρδων και της Βουλής των Κοινοτήτων. Στο τέλος της συνάντησης, όλοι ορκίστηκαν να μην φανερώσουν σε κανέναν το σχέδιό τους.
Σύντομα εγκαταστάθηκαν ένα μικρό σπίτι στην καρδιά του Westminster όπου βρισκόταν, και ακόμη βρίσκεται, το Κοινοιβούλιο. Στις 24 Δεκεμβρίου, λόγω της ευρύτερης ανησυχίας για την πανούκλα, ανακοινώθηκε πως το Κοινοβούλιο θα λειτουργήσει στις 3 Οκτωβρίου 1605 και όχι τον Φεβρουάριο, όπως σχεδίαζαν αρχικά οι συνωμότες. Με τον ίδιο τρόπο, η λειτουργία του Κοινοβουλίου, αναβάλλεται διαδοχικά μέχρι τις 5 Νοεμβρίου 1605. Έως τότε ο αριθμός των συνωμότων είχε αυξηθεί σε δεκατρείς με τους Robert Keyes, Robert Wintour, John Grant, Kit Wright, Ambrose Rookwood, Francis Tresham και Sir Everard Digby. Ήταν όλοι, εκτός των δυο τελευταίων, συγγενείς, με αίμα ή γάμο, σε έναν ή περισσότερους από τους αρχικούς πέντε συνωμότες. Εν τω μεταξυ τον Μάρτιο του 1605 οι συνωμότες αγόρασαν ένα υπόγειο κελάρι το οποίο βρισκόταν ακριβώς κάτω από τη Βουλή των Λόρδων και τους επόμενους μήνες μετακινήθηκαν σε αυτό 36 βαρέλια μπαρούτι.
Όλα φαίνονταν έτοιμα ώσπου, τη νύχτα της 26ης Οκτωβρίου, παραδόθηκε μια ανώνυμη επιστολή στον Λόρδο Monteagle, προειδοποιώντας τον να αποφύγει την έναρξη του Κοινοβουλίου. Η επιστολή παρουσιάστηκε στο βασιλιά την 1η Νοεμβρίου, ενώ η πρώτη έρευνα γύρω από το Κοινοβούλιο έγινε στις 4 Νοεμβρίου. Βρήκαν ένα μεγάλο σωρό καυσόξυλων στο υπόγειο κάτω από τη Βουλή των Λόρδων μαζί με, υποτίθεται, έναν υπηρέτη (Fawkes), ο οποίος τους είπε ότι τα καυσόξυλα ανήκαν στον αφέντη του Thomas Percy. Έφυγαν και έγραψαν την αναφορά τους. Η αναφορά του ονόματος του Percy προκάλεσε περαιτέρω υποψίες, καθώς ήταν ήδη γνωστός στις αρχές ως καθολικός. Ο βασιλιάς επέμεινε να διεξαχθεί διεξοδικότερη έρευνα. Αργά εκείνο το βράδυ πραγματοποιήθηκε ξανά έρευνα. Βρήκαν ξανά τον Fawkes, τον οποίο και συνέλαβαν. Πάνω του βρέθηκαν ένα ρολόι τσέπης και σπίρτα, ενώ τα 36 βαρέλια πυρίτιδας ανακαλύφθηκαν κρυμμένα κάτω από σωρούς από κόγχες και άνθρακα.
Ο Fawkes μεταφέρθηκε στο βασιλιά νωρίς το πρωί της 5ης Νοεμβρίου. Παραδέχτηκε την πρόθεσή του να ανατινάξει τη Βουλή των Λόρδων και εξέφρασε τη λύπη του για την αποτυχία του να το κάνει. Στις 6 Νοεμβρίου ζητέιται από τον Ιάκωβο να μεταφερθεί ο Fawkes στον Πύργο του Λονδίνου, ώστε να ξεκινήσει ο σκληρός βασανισμός του για πληροφορίες**. Ο Fawkes αποκάλυψε την πραγματική του ταυτότητα στις 7 Νοεμβρίου*** και είπε στους ανακριτές του ότι υπήρχαν πέντε άτομα που συμμετείχαν στην υπόθεση για να σκοτώσουν τον Bασιλιά. «Έσπασε» εν τέλει στις 8 Νοεμβρίου όταν άρχισε να αποκαλύπτει τα ονόματά τους. Ακολούθησαν κυνηγητά, δίκες και εκτελέσεις αλλά αυτά, όπως λένε, είναι ιστορία.
Η ανακάλυψη μιας τόσο ευρείας συνομωσίας, η σύλληψη των εμπλεκομένων και οι επακόλουθες δίκες οδήγησαν το Κοινοβούλιο να εξετάσει το ενδεχόμενο εισαγωγής νέας αντι-καθολικής νομοθεσίας. Η καθολική χειραφέτηση χρειάστηκε άλλα 200 χρόνια, ώστε να πραγματοποιηθεί. Η Συνωμοσία της Πυρίτιδας εορτάζεται για χρόνια με ειδικά κηρύγματα και άλλες δημόσιες πράξεις, όπως το χτύπημα των καμπάνων της εκκλησίας και έχει εξελιχθεί στη νύχτα του Bonfire του σήμερα.
Πηγές:
– Fraser, Antonia: The Gunpowder Plot (1996)
– Edwards, Francis: Guy Fawkes: The Real Story of the Gunpowder (1969)
* Η ιστορία που κρύβεται πίσω από τις πράξεις του Ερρίκου Η’ είναι αρκετά ενδιαφέρουσα. Για όποιον ενδιαφέρεται να την μάθει μπορεί να παρακολουθήσει το επισυναπτόμενο βίντεο.
** Όποιος ενδιαφέρεται να διαβάσει, με ανατριχιαστική λεπτομέρεια, τα βασανιστήρια που πραγματοποιήθηκαν στο Fawkes μπορεί να επισκεφτεί την σελίδα εδώ και εδώ.
*** Ο Fawkes χρησιμοποιούσε εξ΄ αρχής το ψευδώνυμο John Johnson
Γεννήθηκε το 1998 στο Ρέθυμνο, Κρήτης. Είναι προπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής Αττικής του Think Tank ΚΕΑΣΜ και Γενικός Γραμματέας της νεολαίας Rotary Αθηνών. Επίσης ασχολείται ενεργά με τον αθλητισμό και τον εθελοντισμό.
