Της Μαριλίζας Τεμπλαλέξη,
Με αφορμή την, προ ολίγων ημερών, καθιερωμένη ως παγκόσμια ημέρα του ΟΗΕ, 24η Οκτωβρίου, για την επισημοποίηση της ίδρυσής του, θα ακολουθήσει εναργής περιγραφή της ιστορικής του εξέλιξης, ως διεθνούς διακυβερνητικού οργανισμού. Η σημασία της πορείας αυτής κρίνεται ανεκτίμητη, καθώς συνετέλεσε στην δημιουργία, αλλά και διατήρησή του ως τον πιο -χωρίς υπερβολές- σημαίνοντα, παγκόσμιας εμβέλειας οργανισμό, επί των ετών. Πώς αναδύεται λοιπόν, η ονομασία “Ηνωμένα Έθνη”;
Ο όρος και μετέπειτα δοθείσα ονομασία του οργανισμού, επινοήθηκε από τον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ, Φραγκλίνο Ρούσβελτ, κατά τα μέσα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και συγκεκριμένα, κατά την υπογραφή της “Διακήρυξης των Ηνωμένων Εθνών” την 1η Ιανουαρίου του 1942, μετά από συμφωνία 26 κρατών, για συνέχιση των πολεμικών ενεργειών, με στόχο τον κατευνασμό των Δυνάμεων του Άξονα.
Τα εναρκτήρια βήματα για την προετοιμασία προσοδοφόρου εδάφους, αναφορικά με την ανάγκη θέσπισης ενός υπερεθνικού οργανισμού, τέθηκαν ήδη από τη Διεθνή Διάσκεψη για την Ειρήνη, που πραγματοποιήθηκε στη Χάγη, κατά το έτος 1899. Ό άμεσος στόχος της Διάσκεψης συνίστατο στην εξεύρευση ειρηνικών μέσων επίλυσης των συγκρούσεων και πρόληψη αυτών, καθώς και κωδικοποίηση κανόνων πολέμου. Τμήμα του στόχου επετεύχθη, μέσω της εγκαθίδρυσης του Διαιτητικού Δικαστηρίου.
Το έγχειρημα δημιουργίας ενός διεθνούς διάστασης οργανισμού άρχισε να συγκεκριμενοποιείται με τον “Χάρτη του Ατλαντικού”, κατά τη 14η Αυγούστου 1941, παρουσία των ηγετικών δυνάμεων των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου, Φραγκλίνου Ρούζβελτ και Ουίνστον Τσώρτσιλ, επικουρώντας κατά αυτόν τον τρόπο, στην τελική υλοποίησή του. Καταλυτικής σημασίας κρίθηκαν η Τρίτη Διάσκεψη της Μόσχας (Νοέμβριος του 1943), καθώς και η Δήλωση της Τεχεράνης, το Δεκέμβριο του ίδιου έτους, όπου ανακοινώνεται ρητά το αίτημα για οριστική εξάλειψη εμφάνισης πολεμικών αναμετρήσεων και τις οδυνηρές συνέπειες αυτών. Το διαπραγματευτικό υλικό είχε τεθεί στο τραπέζι ήδη από την συνδιάσκεψη του Νταμπάρτον Όουκς, όπου συμμετείχαν η ΗΠΑ, η Σοβιετική Ένωση, η Βρετανία και η Κίνα (Σεπτέμβριος του 1944). Καταλυτικής σημασίας κρίθηκε επίσης η συνδιάσκεψη στον Άγιο Φραγκίσκο των ΗΠΑ, στις 25 Απριλίου του 1945, με τα αρχικώς συμμετέχοντα κράτη να ανέρχονται σε 46. Η τελική επικύρωση της Χάρτας του ΟΗΕ, που αποτελούσε την ιδρυτική πράξη, συντελέσθη στις 24 Οκτωβρίου του 1945. Παρευρέθηκαν 50 κράτη (η Πολωνία υπέγραψε αργότερα, στις 26 Ιουνίου του 1945, καθιστώντας την το 51ο κράτος), συναπαρτίζοντας τα ιδρυτικά μέλη του ΟΗΕ.
Προκάτοχος του οργανισμού θεωρείται η Κοινωνία των Εθνών, φορέας που ιδρύθηκε στην Ειρηνευτική Συνδιάσκεψη του Παρισίου, το 1919, με το Σύμφωνο της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ) ως απόρροια της Συνθήκης των Βερσαλλιών, μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Κατ’ ουσίαν, συνιστούσε την πρώτη συλλογική προσπάθεια σύνθεσης ενός φορέα, στη βάση του οποίου τίθετο η συλλογική ασφάλεια , η επιδιαιτησία σε πιθανές παγκόσμιες συγκρούσεις και επίβλεψη του αφοπλισμού. Οι στόχοι των δύο οργανισμών ήταν παρεμφερείς, εξ ου και ο λόγος , για τον οποίο ο πρώτος θεωρείται συνέχεια του δεύτερου χρονικά ιδρυθείσαντος, γιατί δημιουργήθηκαν ακριβώς, μετά τη λήξη των δύο Παγκοσμίων Πολέμων.
Παρόλο που οι αποφάσεις της Κοινωνίας των Εθνών αποκτούσαν χαρακτήρα σύστασης, δε μπορούσαν να λάβουν την μορφή κύρωσης. Λόγω αυτού, ο ρόλος της κατέληξε να είναι περισσότερο θεωρητικός και κατ’ επέκταση, αναποτελεσματικός. Λαμβάνοντας υπόψιν τις αδυναμίες της ΚτΕ, ο επερχόμενος Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών θα μπορούσε πλέον να τις μοντελοποιήσει και, κατά συνέπεια, να τις καλύψει.
Αν και η ανάληψη ενεργούς δράσης από τον οργανισμό δύναται να αφορά πολλούς τομείς, το επίκεντρο του θεσμικού οικοδομήματος μετατέθηκε στους εξής στόχους: την διαφύλαξη της ειρήνης και της ασφάλειας, την ουσιώδη τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ατομικών ελευθεριών, την προάσπιση του σεβασμού στο διεθνές δίκαιο και του δικαιώματος αυτοδιάθεσης των λαών, καθώς και την κοινωνική πρόοδο και την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου.
Θεμελιώδη θεσμικά όργανα του οργανισμού είναι το Συμβούλιο Ασφαλείας, η Γενική Συνέλευση, η Γενική Γραμματείας, το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο, το Συμβούλιο Κηδεμονιών και το Διεθνές Δικαστήριο. Σήμερα, ο οργανισμός απαριθμεί 193 μέλη, από όλα σχεδόν τα ανεξάρτητα κράτη σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αν και ουκ ολίγες φορές, ο οργανισμός είχε λάβει την στάση “θεατή”, παρά ενεργητικού δρώντος (τρανταχτό παράδειγμα η γενοκτονία στη Ρουάντα το 1994) δε μπορεί να αγνοηθεί το γεγονός πως τα ευεργετικά αποτελέσματα των περιπτώσεων, στις οποίες ο ΟΗΕ πραγμάτωσε δυναμικές ενέργειες, υπερτερούν αριθμητικά, εκείνων που υστερούσε. Ο ρόλος του λοιπόν, κρίνεται “αναγκαία υπαρκτός” με ελπιδοφόρες και φιλόδοξες, πραγματοποιήσιμες προοπτικές βελτίωσης.
Βιβλιογραφία:
-ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΠΟΧΗ, Andrew Heywood, Εκδόσεις Κριτική
-ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τόμος 3, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
Γεννηθείσα το 1998 στην Αθήνα, σπουδάζει στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Έχει παρευρεθεί σε σημαντικό αριθμό συνεδρίων, που αφορούν το αντικείμενο σπουδών της. Στο OffLine Post συνεισφέρει αρθρογραφώντας στην κατηγορία της Ιστορίας.
