Του Χρήστου Μπέντσου,
Κατά τον μεσοπόλεμο στην Ευρώπη, τα συστήματα της ελεγχόμενης αγοράς ήταν διαδεδομένα και βασίζονταν στον προστατευτισμό και τον κρατικό παρεμβατισμό. Αποτέλεσαν οικονομική πολιτική των αυταρχικών καθεστώτων (μη κοινοβουλευτικά, φασιστικά, μονοκομματικά, δικτατορικά, στρατιωτικά καθεστώτα) και ο ιστορικός Ivan T. Berend αποκαλεί αυτόν τον τύπο οικονομίας «οικονομικό διευθυντισμό» (command economy). Εκείνη την εποχή, τα καθεστώτα συνδύασαν τον ακραίο οικονομικό εθνικισμό με τον απόλυτο έλεγχο του εμπορίου. Ο κρατικός παρεμβατισμός και η οικονομική ανεξαρτησία που μεταφραζόταν σε αυτάρκεια αποσκοπούσε στην αποδοτικότερη στρατιωτική δύναμη. Προκειμένου να αποκτήσει λαϊκή νομιμοποίηση, ο οικονομικός διευθυντισμός εισήγαγε θεσμούς πρόνοιας και προγράμματα πλήρους απασχόλησης.
Αυτά τα χαρακτηριστικά εμφανίστηκαν ταυτόχρονα σε διάφορες λιγότερο βιομηχανοποιημένες χώρες. Ωστόσο, και η Γερμανία περί το 1930 εισήγαγε τον οικονομικό διευθυντισμό. Στην περίπτωση της Γερμανίας, οι αιτίες εντοπίζονται στη νωπή μνήμη της μεταπολεμικής ταπείνωσης του 1918 και της γερμανικής αδυναμίας να ανταγωνιστεί τις άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Μία άλλη σημαντική πηγή αιτιών είναι τα αποτελέσματα της Μεγάλης Ύφεσης που οδήγησαν σε μαζική ανεργία, αποβιομηχανοποίηση και εν τέλει στην κατάρρευση. Παρόμοια χαρακτηριστικά εμφανίστηκαν και σε χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (Πολωνία, Ουγγαρία), αλλά και στις Βαλκανικές χώρες. Κοινά χαρακτηριστικά αυτών των χωρών ήταν η αγροτική καθυστέρηση, η απογοήτευση από την πολεμική επίδοση και η ανάγκη για βιομηχανοποίηση.
Στην Ιταλία, μετά τις καταστροφικές συνέπειες του Α’ παγκοσμίου πολέμου, εμφανίσθηκε ο Μουσολίνι. Στον ιταλικό φασισμό, επανερμηνεύτηκε η μαρξιστική πάλη των τάξεων ως σύγκρουση προλεταριακών εθνών και ευρωπαϊκής πλουτοκρατίας. Ο μετέπειτα υπουργός του Μουσολίνι, Αλφρέντο Ρόκο, συνέβαλε στην υιοθέτηση του προστατευτισμού, καθώς διατείνονταν ότι ο εθνικισμός και ο φιλελευθερισμός είναι ασυμβίβαστα πολιτικά και οικονομικά δόγματα. Τα βασικά χαρακτηριστικά του Ιταλικού μοντέλου, εμφανώς επηρεασμένο από τον μαρξισμό, ήταν: προοδευτική φορολογία, απαλλοτριώσεις πολεμικών κερδών, καθιέρωση βασικού μισθού, εθνικοποίηση βιομηχανίας πυρομαχικών και συμμετοχή εργατών στη διοίκηση βιομηχανιών. Ωστόσο, πριν ακολουθηθεί το μοντέλο του οικονομικού διευθυντισμού το 1925, είχε προηγηθεί ένα φιλελεύθερο μοντέλο με κατάργηση κυβερνητικών επιδοτήσεων, μείωση δασμών και ιδιωτικοποίηση του τηλεφωνικού δικτύου. Τα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα του προστατευτισμού ήταν η αύξηση της αγροτικής παραγωγής κατά 20% ανά εκτάριο και η αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής κατά 25%, καθώς η εγχώρια παραγωγή κλήθηκε να υποκαταστήσει τις εισαγωγές. Ωστόσο, το 1930, η Κοινωνία των Εθνών ψήφισε μποϊκοτάζ κατά της Ιταλίας με τη συμμετοχή πενήντα δύο χωρών και η Ιταλία απομονώθηκε.
Στη ναζιστική Γερμανία, τα βασικά οικονομικά χαρακτηριστικά ήταν: προτεραιότητα στο δημόσιο συμφέρον έναντι του ατομικού, κατάσχεση πολεμικών κερδών, θανατική ποινή για τοκογλύφους, κατάργηση μίσθωσης εδάφους, εθνικοποίηση πολυκαταστημάτων και διανομή κερδών των μεγάλων εταιρειών. Το 1934, ψηφίστηκε νόμος βάση του οποίου ο ιδιοκτήτης μιας επιχείρησης απομακρυνόταν αν έκανε κακή χρήση της εξουσίας του (όπως την όριζαν οι ναζιστικές αρχές). Επίσης, αποκλείστηκε η ελεύθερη αγορά εργασίας και αντικαταστήθηκε με την υποχρεωτική καταβολή εργασίας.
Ο οικονομικός διευθυντισμός αποτέλεσε την οικονομική πολιτική στις χώρες με αυταρχικά καθεστώτα. Η ναζιστική Γερμανία παρά τα αποτελέσματα της μεγάλης Ύφεσης, ανέκαμψε γρήγορα, λόγω της πολεμικής προετοιμασίας. Οι χώρες της νότιας Ευρώπης (Ιταλία, Πορτογαλία, Ελλάδα) παρουσίασαν εντυπωσιακά αποτελέσματα, ενώ η Ισπανία καταστράφηκε από τον εμφύλιο. Ωστόσο, κοινή συνισταμένη όλων, ήταν η απουσία τεχνολογικής προόδου και διαρθρωτικής προσαρμογής στην εποχή και η οικονομική αυτάρκεια. Έτσι, οι χώρες, απλά είδαν την οικονομία τους να μεγεθύνεται, αλλά όχι να αναπτύσσεται, καθώς διατήρησαν την ξεπερασμένη οικονομική τους διάρθρωση. Ειδικά η Ελλάδα διατήρησε τον αγροτικό χαρακτήρα της με τον μισό περίπου πληθυσμό να απασχολείται στον αγροτικό τομέα, ενώ το 1930 το 55% των εξαγωγών βασιζόταν στον καπνό και ο αναλφαβητισμός υπολογιζόταν κοντά στο 40% του πληθυσμού.
Απόφοιτος του τμήματος Οικονομικών Επιστημών ΑΠΘ, μεταπτυχιακός φοιτητής στο MSc Energy and Finance στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδας και υπότροφος του Ιδρύματος Καρέλια. Στα πλαίσια του Erasmus+ βρίσκεται στο Costas Grammenos Center for Shipping, Trade and Finance στο Cass Business School, ενώ εργάζεται στον Παγκόσμιο Οργανισμό Ναυτιλίας (IMO) στο Λονδίνο. Πολιτικά χαρακτηρίζεται φιλελεύθερος και ευρωπαϊστής. Είναι μέλος του Finance Club, της Ελληνικής Εταιρείας Διοίκησης Επιχειρήσεων και του Ομίλου Ροταράκτ Θεσσαλονίκης. Υπήρξε μέλος του συλλόγου φοιτητών κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών του σπουδών και class representative στο μεταπτυχιακό.
