Του Πελοπίδα-Παναγιώτη Κουλούρη,
Στην Ελβετία έχουν διεξαχθεί κατά το διάστημα 1848 – 2007, 221 υποχρεωτικά δημοψηφίσματα, δηλαδή, δε χρειάζεται να συγκεντρωθούν υπογραφές, για να διενεργηθούν, καθώς στην Ελβετία δημοψήφισμα καλούν ΜΟΝΟΝ οι πολίτες. Οποιαδήποτε συνταγματική αλλαγή πρέπει να περάσει ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ από δημοψήφισμα, όπως και η συμμετοχή της χώρας σε οποιονδήποτε οργανισμό (ΝΑΤΟ,Ε.Ε). Η ουσία είναι ότι τόσο το Σύνταγμα όσο και η συμμετοχή της χώρας σε διάφορους οργανισμούς πρέπει να έχει την έγκριση των πολιτών.
Από το 1874 έως το 2007 διεξήχθησαν 160 προαιρετικά – ακυρωτικά δημοψηφίσματα. Μετά την ψήφιση ΟΠΟΙΟΥΔΗΠΟΤΕ νόμου, οι πολίτες έχουν 100 ημέρες για να συλλέξουν 50.000 υπογραφές ενάντια στο νόμο, – μόλις το 1% του εκλογικού σώματος – . Αν συγκεντρωθούν οι υπογραφές, κηρύσσεται δημοψήφισμα, όπου αποφασίζεται αν θα δεχθούν ή θα ακυρώσουν τον νόμο. Σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, το Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο δικαιούται να ψηφίσει νόμο, χωρίς να δεχθεί “επίθεση” από δημοψήφισμα. Όταν οι πολιτικοί ψήφιζαν νόμους έκτακτης ανάγκης, οι πολίτες αντέδρασαν με ένα δημοψήφισμα πρωτοβουλίας πολιτών, και πρόσθεσαν στο Σύνταγμα τον όρο, ότι οι νόμοι έκτακτης ανάγκης δεν μπορούν να δεχθούν “επίθεση” ΜΟΝΟ για ένα έτος. Μετά ισχύει για αυτούς ότι και για τους υπόλοιπους ομοσπονδιακούς νόμους.
Μία ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι η Καταλονία, που εδώ και χρόνια διεκδικεί την ανεξαρτησία της από το ισπανικό κράτος. Στις 9 Νοεμβρίου 2014 διεξήχθη από την καταλανική κυβέρνηση ένα μη δεσμευτικό και ανεπίσημο δημοψήφισμα. Η κυβέρνηση ανέφερε ότι οι ψηφίσαντες ήταν 2.305.290. Τα ΜΜΕ υπολογίζουν τη συμμετοχή από 37% – 41,6%. Οι ψηφοφόροι κλήθηκαν να απαντήσουν σε δύο ερωτήματα: «Θέλετε η Καταλονία να γίνει κράτος» και «Θέλετε αυτό το κράτος να είναι ανεξάρτητο;». Το 80,8% απάντησε καταφατικά και στα δύο ερωτήματα. Στις 2 Δεκεμβρίου 2015, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ισπανίας ακύρωσε το ψήφισμα ανεξαρτησίας του Καταλανικού Κοινοβουλίου, αποδεχόμενο την προσφυγή της ισπανικής κυβέρνησης εναντίον του ψηφίσματος, καθώς θα άνοιγε η διαδικασία ανεξαρτησίας.
Στη 1 Οκτώβρη 2017 διεξήχθη δεύτερο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία. Ψήφισαν πέντε εκατομμύρια ψηφοφόροι για την απόσχιση από την Ισπανία. Το ερώτημα ήταν: «θέλεις να γίνει η Καταλονία ένα ανεξάρτητο κράτος υπό την μορφή αβασίλευτης Δημοκρατίας;». Το δημοψήφισμα προκηρύχθηκε με νόμο, που εγκρίθηκε από το τοπικό Κοινοβούλιο. Το ισπανικό δικαστήριο έκρινε αντισυνταγματικό το δημοψήφισμα και διέταξε την καταστολή του με την συμπαράσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης Δικαστών. Οι ισπανικές αρχές κατέστειλαν βίαια το δημοψήφισμα. Κατά τον Μαριάνο Ραχόι, στην Καταλονία δεν έγινε δημοψήφισμα. Παρά την καταστολή και τους τραυματίες, ψήφισαν, σύμφωνα με τις τοπικές αρχές, περίπου, 2,26 εκατομμύρια πολίτες (42,3% επί του συνόλου του εκλογικού σώματος), που φθάνει τα 5,34 εκατομμύρια, παρά την μαζική επιχείρηση της ισπανικής αστυνομίας να εμποδίσει την διεξαγωγή τού. Το 90% τάχθηκε υπέρ του ΝΑΙ. Τα επεισόδια και οι αποσχιστικές τάσεις στην Καταλονία έθεσαν σε συναγερμό τις Βρυξέλλες και τα όργανα της Ε.Ε. Ο Ευρωπαίος Επίτροπος Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων, Πιέρ Μοσκοβισί δήλωσε ότι: «Εάν η Καταλονία ανακηρύξει την ανεξαρτησία της και αποσχιστεί από την Ισπανία, δεν θα είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης».
Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε και άλλα παραδείγματα, όπως το δημοψήφισμα, που διεξήχθη στη Σουηδία το Σεπτέμβριο του 2003 για την ένταξη της χώρα στην Ευρωζώνη, το δημοψήφισμα για το Brexit τον Ιούνιο του 2016 και άλλες περιπτώσεις δημοψηφισμάτων. Στο αφιέρωμα αυτό, όμως, αναφερθήκαμε στην Ελλάδα στο πρώτο μέρος του άρθρου, καθώς αποδεικνύεται ότι η χώρα μας δεν έχει παράδοση με τα δημοψηφίσματα. Αντιθέτως, με την Ελβετία, που είναι το κατ΄εξοχήν παράδειγμα κράτους, το οποίο διενεργεί πολλά δημοψηφίσματα εντός ενός έτους, διατηρώντας, κατά κάποιον τρόπο, το πολίτευμα της άμεσης Δημοκρατίας, και με την ιδιαίτερη περίπτωση της Καταλονίας, η οποία διεκδικεί την ανεξαρτησία της από την υπόλοιπη Ισπανία. Στόχος ήταν να παρουσιαστούν τρία παραδείγματα, τα οποία αφενός καταδεικνύουν τις πολιτικές παραδόσεις, αφετέρου αποδεικνύουν ότι υπάρχουν διαφορές στις πολιτικές παραδόσεις και τα πολλά είδη δημοψηφισμάτων.
Η Ελβετία, που εξ αρχής δομήθηκε ως ομόσπονδο κράτος, με στόχο την αποφυγή συγκέντρωσης όλης της εξουσίας στο κεντρικό κράτος και τη διάσπασή της στις τοπικές κυβερνήσεις και τα Κοινοβούλια των καντονίων – 26 καντόνια στο σύνολο-, ήταν επόμενο το εκλογικό σώμα να έχει ενεργό ρόλο στην πολιτική ζωή και να μπορεί να ακυρώνει νόμους αν δεν εξυπηρετείται το δημόσιο συμφέρον. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι Ελβετοί συμμετέχουν περισσότερο στα δημοψηφίσματα και λιγότερο στις εθνικές εκλογές, καθώς γνωρίζουν ότι υπάρχουν εκείνοι οι μηχανισμοί, οι οποίοι είναι ικανοί να επαναφέρουν στην δημοκρατική τάξη οποιονδήποτε.
Στα δύο δημοψηφίσματα στην Καταλονία, του 2014 και του 2017 η ισπανική κυβέρνηση και η ΕΕ δεν τα αναγνώρισαν, καθώς αν λαμβάνονταν υπ’ όψιν, τότε θα διαταράσσονταν οι ισορροπίες στην Ισπανίας και στην υπόλοιπη Ευρώπη με διάφορες άλλες αποσχιστικές τάσεις, που θα ενθαρρύνονταν αν η Καταλονία ανεξαρτητοποιούνταν – Χώρα των Βάσκων, με την διεκδίκηση της ανεξαρτησία τους, η Βενετία και της Λομβαρδία, η Φλάνδρα και η Βαλλονία (Βέλγιο) και φυσικά η Σκωτία. Στο δεύτερο δημοψήφισμα, η ΕΕ φοβήθηκε το δημοψήφισμα και την βούληση του εκλογικού σώματος, καθώς στήριξε την απόφαση της ισπανικής κυβέρνησης για καταστολή του δημοψηφίσματος και απείλησε μέσω του Πιερ Μοσκοβισί.
Συμπερασματικά, θα πρέπει να γίνει κατανοήτο ότι με βάση την “Αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών”, οι κυβερνήσεις οφείλουν να ζητούν και να σέβονται την εκλογικό σώμα, καθώς οι αποφάσεις λαμβάνονται υπέρ του δημόσιου συμφέροντος, και παρά τις καλές προθέσεις, τις συνέπειες, σε περίπτωση αποτυχίας μίας πολιτικής, τις επωμίζεται ο λαός και οι επόμενες γενεές χωρίς να έχουν ερωτηθεί. Στα Σκόπια η ΕΕ, η οποία επιθυμούσε την επικράτηση του ΝΑΙ, άσκησε πιέσεις όλο το διάστημα πριν το δημοψήφισμα, αλλά το αποτέλεσμα δεν ήταν το επιθυμητό. Στην Ελλάδα το 2015 η Ε.Κ.Τ επέβαλε capital control στο τραπεζικό σύστημα της χώρας με στόχο την πίεση του εκλογικού σώματος να ψηφίσει ΝΑΙ, αλλά και πάλι οι προσπάθειες έπεσαν στο κενό.
Όλοι θυμόμαστε τις εικόνες από το δημοψήφισμα στην Καταλονία το 2017 με την παρουσία πάνοπλων αστυνομικών και τα επεισόδια, τα οποία, όμως, δεν εμπόδισαν το 42,3% των Καταλανών ψηφοφόρων να ψηφίσει υπέρ της ανεξαρτησίας σε ποσοστό 90%. Επαναλαμβανόμενη σύμπτωση παύει να είναι σύμπτωση και συμπεραίνει κανείς ότι οι λαοί ψηφίζουν κατά συνείδηση χωρίς να επηρεάζονται από εξωγενείς παράγοντες, οι οποίοι, χωρίς καμία διάθεση λαϊκισμού εκ μέρους του γράφοντος, αν δεν εξυπηρετούσαν μεγάλα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα δε θα ασκούνταν πιέσεις.
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1996. Το 2014 ξεκίνησε τις σπουδές του, στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Πάντειου Πανεπιστημίου αποφοιτώντας το 2018. Τον Οκτώβριο ξεκίνησε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Νεαπόλεως Πάφου στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα "Νεότερη και Σύγχρονη Ευρωπαϊκή και Ελληνική Ιστορία". Στο OffLine Post αρθρογραφεί για τις κατηγορίες Πολιτικού και Ιστορίας.
