Της Αναστασίας Παπαδά,
Η τριπλή Κατοχή στην Ελλάδα ξεκίνησε το 1941 και τερματίστηκε το 1944, αφήνοντας στη χώρα πολλές πληγές. Ο ελληνικός λαός, κατά τη διάρκεια της τριπλής στρατιωτικής Κατοχής απώλεσε χιλιάδες θύματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά το τέλος της Κατοχής δεν υπήρχε επίσημη απογραφή των ανθρώπων που πέθαναν την περίοδο 1941-1944 από το ελληνικό κράτος, κάτι που καθιστά δύσκολη τη συνολική απογραφή. Οι πηγές ποικίλουν, όσον αφορά τον πραγματικό αριθμό των θυμάτων. Σύμφωνα με τον Μανώλη Γλέζο, το 1940 ο πληθυσμός της Ελλάδας ήταν 7.344.860 πολίτες, ενώ το 1944 6.805.000, μια απώλεια της τάξεως των 539.860. Βέβαια, σε αυτόν τον αριθμό πρέπει να προστεθούν οι κάτοικοι που πέθαναν από την πείνα, αυτοί που σκοτώθηκαν από τη βία του πολέμου (εκτελεσθέντες, αυτοί που πολέμησαν στον ελληνοϊταλικό πόλεμο) και αυτοί που μετανάστευσαν.
Τα οικονομικά μέτρα που εφάρμοσε ο Άξονας στην Ελλάδα, σε συνδυασμό με το ναυτικό αποκλεισμό από τους Βρετανούς, είχαν ως αποτέλεσμα το ξέσπασμα του λιμού τον χειμώνα του 1941-1942, κυρίως στις πόλεις της Ελλάδας. Ο συνολικός αριθμός των θυμάτων από την πείνα δεν είναι ακριβής. Σύμφωνα με τον Mark Mazower, το BBC για προπαγανδιστικούς σκοπούς διέδιδε ότι ο αριθμός των θυμάτων άγγιζε τις 500.000, ενώ ο Ερυθρός Σταυρός υπολόγιζε ότι γύρω στους 250.000 ανθρώπους είχαν πεθάνει άμεσα ή έμμεσα από την πείνα ανάμεσα στο 1941 και το 1943. Ο ιστορικός Χάγκεν Φλάισερ εκτιμά ότι τα θύματα του λιμού δεν υπερβαίνουν τις 100.000.
Στην Αθήνα οι θάνατοι το 1941 και το 1942 αυξήθηκαν πολύ σε σχέση με το 1939. Με βάση στοιχεία από τα ληξιαρχεία που κατέγραψε η Ευγενία Μπουρνόβα, το 1941 οι θάνατοι ανήλθαν σε 28.509 και το 1942 σε 45.639, σε σχέση με το 1939 που ήταν 13.792. Παράλληλα, υπολογίζεται ότι η παιδική θνησιμότητα έφτασε ίσως και το 50%, σύμφωνα με τον Ιωάννη Ιατρίδη. Σύμφωνα με την Ευγενία Μπουρνόβα, σε σχέση με την περίοδο Νοέμβριος -Δεκέμβριος 1939, την ίδια περίοδο, το 1941, οι θάνατοι παιδιών ηλικίας 0-9 αυξήθηκαν από 138 σε 361 στην Αθήνα. Κατά την περίοδο Νοέμβριος -Δεκέμβριος 1941 το 21% των θανόντων στην Αθήνα ήταν ηλικίας 60-69, το 20% 70-79 και το 16% 50-59.
Οι Εβραίοι ήταν από τα πρώτα θύματα των Γερμανών. Ο ακριβής αριθμός των Εβραίων που ζούσαν στην Ελλάδα δεν είναι επιβεβαιωμένος. Ο Mark Mazower υποστηρίζει ότι η ελληνική εβραϊκή κοινότητα αριθμούσε 70.000 με 80.000 ανθρώπους. Σύμφωνα με το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο (ΚΛΣ), που κατέγραψε η Οντέτ Βαρών-Βασάρ, ο προπολεμικός πληθυσμός ανερχόταν σε 77.377 Εβραίους, ενώ ο μεταπολεμικός πληθυσμός σε 10.226, μια απώλεια της τάξεως του 86,7%. Τέλος, σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Δοξιάδη, από τους 72.606 Εβραίους που ζούσαν στην Ελλάδα το 1943, 58.860 απήχθησαν από τους Γερμανούς, 4.212 από τους Βουλγάρους, 800 έφυγαν στη Μέση Ανατολή και 8.734 κατέφυγαν στα βουνά και στην Αθήνα.
Οι περισσότεροι Ελληνοεβραίοι εκτοπισμένοι οδηγήθηκαν στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου, κάποιοι στην Τρεμπλίνκα και οι Ισπανοί υπήκοοι στο στρατόπεδο Μπέργκεν-Μπέλζεν, όπου διασώθηκαν χάρη στην παρέμβαση της Ισπανίας. Οι πρώτοι που στάλθηκαν στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου αριθμούσαν 12.757 Εβραίους κατάλληλοι για εργασία, ενώ οι υπόλοιποι στάλθηκαν κατευθείαν στους θαλάμους αερίων. Από το Άουσβιτς, σύμφωνα με την Οντέτ Βαρών-Βασάρ, επέζησαν 2.569 Έλληνες.
Ο μεγαλύτερος εβραϊκός πληθυσμός στην Ελλάδα ήταν συγκεντρωμένος στην Θεσσαλονίκη και αριθμούσε, σύμφωνα με στοιχεία του Εβραϊκού Μουσείο Θεσσαλονίκης, 50.000 άτομα. Πολλοί Εβραίοι της Βόρειας Ελλάδας μετανάστευσαν στην Αθήνα με την ελπίδα ότι θα ζούσαν ανενόχλητοι, καθώς στην Αθήνα οι εβραϊκές κοινότητες ήταν διασπαρμένες σε πολλές περιοχές της πόλης σε σχέση με την Θεσσαλονίκη. Οι Εβραίοι της Βόρειας Ελλάδας που βρέθηκαν στη ζώνη κατοχής των Γερμανών και των Βουλγάρων εξοντώθηκαν σχεδόν όλοι. Σύμφωνα με στοιχεία του ΚΛΣ, στις πόλεις των περιοχών αυτών αντιστοιχούν τρομερά ποσοστά εξόντωσης: Σέρρες και Ξάνθη 99%, Νέα Ορεστιάδα-Σουφλί και Καβάλα 98%, Αλεξανδρούπολη και Δράμα 97%, Θεσσαλονίκη, Κομοτηνή, Διδυμότειχο και Καστοριά 96%, Φλώρινα 84% και Βέροια 76%.
Και στις άλλες περιοχές της Ελλάδας τα ποσοστά εξόντωσης των Εβραίων ήταν πολύ υψηλά όταν πέρασαν στη γερμανική κατοχή. Για παράδειγμα, σύμφωνα με την Οντέτ Βαρών-Βασάρ, εξοντώθηκε το 96% των Εβραίων της Καστοριάς, το 91% των Ιωαννίνων, το 94% της Πρέβεζας, το 84% της Άρτας, το 91% της Κέρκυρας, το 98% των Χανίων και το 89% της Ρόδου και της Κω. Από την άλλη μεριά, υπήρχαν και περιοχές όπου σώθηκαν όλοι οι Εβραίοι, όπως στη Ζάκυνθο, με τη βοήθεια του Μητροπολίτη Χρυσόστομου και στην Κατερίνη, όπου οι 33 κάτοικοί της διέφυγαν στα βουνά και σώθηκαν. Τέλος, στην Αθήνα το ποσοστό των επιζώντων ξεπερνάει το 50%.
Χιλιάδες Έλληνες έχασαν τη ζωή τους, είτε μαχόμενοι για την πατρίδα, είτε άμαχοι. Ο Μανώλης Γλέζος αναφέρει ότι οι εκτελεσθέντες ανέρχονται σε 56.225, οι νεκροί της Εθνικής Αντίστασης σε 20.650, ενώ εκείνοι που πέθαναν ως όμηροι στα γερμανικά στρατόπεδα υπολογίζονται σε 105.000. Οι νεκροί από βομβαρδισμούς εκτιμούνται σε 7.120 και οι νεκροί ναυτεργάτες του εμπορικού ναυτικού από τορπιλισμούς σε 3.500. τέλος, οι νεκροί κατά τη διάρκεια του πολέμου 1940-1941 υπολογίζονται σε 13.327, ενώ οι νεκροί στη Μέση Ανατολή σε 1.100.
Υπό τη διοίκηση των Ιταλών λειτουργούσε το στρατόπεδο συγκέντρωσης της Λάρισας, ενώ υπό τη διοίκηση των Γερμανών οι φυλακές Αβέρωφ, οι φυλακές Συγγρού και το Στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, ενώ στην οδό Μέρλιν και στην οδό Κοραή στην Αθήνα στα υπόγεια κτιρίων βασανίστηκαν πολλοί άνθρωποι. Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου από στρατώνας που είχε δημιουργηθεί από τον Ι. Μεταξά το 1937 έγινε στρατόπεδο συγκέντρωσης και βασανισμού των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης. Ο μεγαλύτερος αριθμός κρατουμένων, περίπου 15.000, σημειώθηκε στις 20 Αύγουστου 1944 και σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, από το στρατόπεδο πάρθηκαν και εκτελέστηκαν, σύμφωνα με τον Κώστα Φωτεινάκη, 1.800 άτομα, συμπεριλαμβανομένων και των 200 που εκτελέστηκαν την Πρωτομαγιά του 1944 στο σκοπευτήριο της Καισαριανής.
Η αύξηση της δράσης των ανταρτών τα τελευταία χρόνια της Κατοχής είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού των εκτελέσεων και των μαζικών σφαγών αμάχων. Ο Δημήτριος Μαγκριώτης καταγράφει τις εκτελέσεις που έκαναν οι Γερμανοί, οι Ιταλοί και οι Βούλγαροι. Υπολογίζεται ότι στην Αθήνα και στην περιφέρεια Αττικής εκτελέστηκαν πάνω από 3.000 άτομα, στην Λειβαδιά 60, στην Πελοπόννησο περισσότεροι από 1.380, στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία περισσότεροι από 490, στην Ήπειρο 309, στην Θεσσαλία περισσότεροι από 210 και στην Κέρκυρα πέθαναν 180 άμαχοι από βομβαρδισμούς. Μετά τη «Μάχη της Κρήτης» εκτελέστηκαν περισσότεροι από 2.000 πολίτες, ενώ κατά τη διάρκεια της Κατοχής εκτελέστηκαν περίπου 6.000 πολίτες. Οι Ιταλοί εκτέλεσαν πολλούς αθώους σε αντίποινα κυρίως στη Θεσσαλία. Για παράδειγμα, εκτελέστηκαν 115 άτομα στο χωριό Δομένικον και άλλα 50 ενώ βρίσκονταν καθοδόν από τη Λάρισα προς τον Τύρναβο, περισσότερα από 40 στα Φάρσαλα, 33 άτομα στον Αλμυρό και έσφαξαν 100 ομήρους του στρατοπέδου της Λάρισας. Τέλος, οι Βούλγαροι εκτέλεσαν γενικά 15.000 άτομα στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη και πιο συγκεκριμένα, έσφαξαν 3.000 κατοίκους στη Δράμα, ανεξαρτήτου φύλου και ηλικίας και 400 στο Δοξάτο της Δράμας.
Βιβλιογραφία
1. Ιωάννης Ο. Ιατρίδης, «Κατοχή, Αντίσταση και Βρετανοί», Ιωάννης Ο. Ιατρίδης (επιμέλεια), Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950, Ένα έθνος σε κρίση, Αθήνα: Θεμέλιο 1984
2. Mazower Mark, Στην Ελλάδα του Χίτλερ, Η εμπειρία της Κατοχής, Αθήνα: Αλεξάνδρεια 1994
3. Γλέζος Μανώλης, Εθνική Αντίσταση 1940-1945, Τόμος Α, Αθήνα: Στοχαστής 2007
4. Γρηγοριάδης Ν. Σόλων, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974, Α Τόμος, Αθήνα: Polaris 2009
5. Ευγενία Μπουρνόβα, Γιώργος Προγουλάκης, «Οι οικονομικές συνθήκες στην περίοδο της Κατοχής», Χάγκεν Φλάισερ (επιμέλεια), Κατοχή, Αντίσταση 1941-1944, Τόμος 4, Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη 2010
6. Οντέτ Βαρών – Βασάρ, «Η εξόντωση των ελλήνων Εβραίων», Χάγκεν Φλάισερ (επιμέλεια), Κατοχή, Αντίσταση 1941-1944, Τόμος 4, Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη 2010
7. Μαγκριώτης Δημήτριος, Θυσίαι της Ελλάδος και Εγκλήματα Κατοχής κατά τα έτη 1941-1944, Αθήναι: Οδυσσέας 1949
8. Δοξιάδης Κωνσταντίνος, Έκθεση «Αι θυσίαι της Ελλάδος στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο», Αθήνα: Υφυπουργείο Ανοικοδομήσεως 1946
9. Φωτεινάκης Κώστας, Χαϊδάρι, Τόπος και Άνθρωποι, Αθήνα: Προσανατολισμοί 2007
10. Ευγενία Μπουρνόβα, «Θάνατοι από πείνα. Η Αθήνα το χειμώνα του 1941-1942», Αρχειοτάξιο,7 (Μάιος 2005)
