Της Μαρινιώς Βεργίνη,
«Ζούσε σε μια ευνομούμενη πολιτεία. Οι νόμοι υπεράσπιζαν την ασφάλεια και τις ελευθερίες των πολιτών. Ποιος τολμούσε να εισβάλλει με αυτό τον τρόπο στο σπίτι του»;
– «Ορίστε τα χαρτιά μου. Δείξτε μου τώρα κι εσείς τα δικά σας και πρώτα απ’ όλα το ένταλμα συλλήψεως».
– «Και τι να τα κάνουμε εμείς τα χαρτιά σας; Καταλάβετε επιτέλους τη θέση σας. Νομίζετε ότι θα καταφέρετε να τελειώσει αυτή η περιβόητη δίκη πιο γρήγορα, λογομαχώντας μαζί μας για ταυτότητες και εντάλματα συλλήψεως»;
Φραντς Κάφκα, “Η Δίκη”
Η έκδοση και η επίδοση εντάλματος συλλήψεως αποτελεί κατά το ελληνικό ποινικό δικονομικό δίκαιο θεμελιώδη προϋπόθεση της σύλληψης, δηλαδή της αποστέρησης ενός προσώπου από την προσωπική του ελευθερία και της υπαγωγής του στην εξουσία κρατικών οργάνων, με μοναδική εξαίρεση το χώρο των αυτόφωρων εγκλημάτων. Το ερώτημα, ωστόσο, που φυσιολογικά ανακύπτει είναι, ποιο είναι το περιεχόμενο του εντάλματος αυτού και πού έγκειται η σημασία του για τον συλληφθέντα, εφόσον στην πραγματικότητα σηματοδοτεί την, επαχθή για τον ίδιο, συνέπεια, της προσωρινής στέρησης της ελευθερίας του;
Η προσωπική ελευθερία ως θεμελιώδες συνταγματικό δικαίωμα χαίρει κατοχύρωσης τόσο σε συνταγματικό, δυνάμει του αρθ. 5 παρ.3 του ελληνικού Συντάγματος, όσο και σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο, βάσει της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώτα και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, αντίστοιχα. Όπως συμβαίνει, ωστόσο, με όλα τα συνταγματικά δικαιώματα, έτσι και η προστασία της προσωπικής ελευθερίας δεν είναι απόλυτη, αλλά σχετικοποιείται από το ίδιο το Σύνταγμα, όπως υποδηλώνει ο συνδιασμός των άρθρων 5 παρ.3 και 6 παρ.1 του Συντάγματος, στην περίπτωση της σύλληψης προσώπου. Παρά το γεγονός ότι η στέρηση της ελευθερίας μέσω της διαδικασίας συλλήψεως είναι καταρχήν επιτρεπτή, το Σύνταγμα, στο άρθρο 6 παρ.1 έρχεται να θεσπίσει τρεις βασικές προϋποθέσεις από τις οποίες εξαρτάται η νομιμότητα της σύλληψης ενός προσώπου, δηλαδή αυτές της της ύπαρξης, της επίδοσης κατά τη στιγμή της σύλληψης και της αιτιολογίας ενός εντάλματος σύλληψης. Αρμόδιο όργανο για την έκδοση του εντάλματος είναι ο Ανακριτής, ο οποίος προχωρεί στην έκδοση του είτε στην περίπτωση που ο κατηγορούμενος, αν και κλήθηκε νομίμως, από τον ίδιο για να απολογηθεί ενώπιον του, δεν εμφανίστηκε λόγω απείθιας (270 παρ.2 ΚΠΔ), και άρα όχι λόγω ανωτέρας βίας, είτε στην περίπτωση που ο ανακριτής κρίνει απαραίτητη την άμεση σύλληψη του κατηγορουμένου και την εξαναγκαστή παρουσίασή του στον ίδιο, χωρίς να έχει προηγηθεί κλήση. Η δεύτερη αυτή ρύθμιση βασίζεται στο συνδιασμό των άρθρων 270 παρ.1 και 276 ΚΠΔ και αφορά ουσιαστικά, κυρίως στις περιπτώσεις στις οποίες κατηγορούμενος για κακούργημα είναι ύποπτος φυγής, και επομένως η κλήση του από τον Ανακριτή, προκειμένου να εμφανιστεί εκούσια προς απολογία, στερείται νοήματος. Με άλλα λόγια, σύλληψη του κατηγορουμένου και άρα η στέρηση της ελευθερίας του δε διατάσσεται σε κάθε περίπτωση απόδοσης κατηγορίας σε ένα πρόσωπο, αλλά στις περιπτώσεις εκείνες που συνάγεται ότι το πρόσωπο αυτό δεν προτίθεται να εμφανιστεί ενώπιον του ανακριτή.
Η επίδοση του εντάλματος κατά τη στιγμή της σύλληψης, στον συλληφθέντα στοχεύει πρώτον στον έλεγχο της αρμοδιότητας του οργάνου που εξέδωσε το ένταλμα, καθώς εμπεριέχεται η σφραγίδα και η υπογραφή του και δεύτερον, στην πρόληψη της καταστρατήγησης της υποχρέωσης έκδοσης εντάλματος πριν τη σύλληψη, καθώς αποσοβείται η πιθανότητα σύλληψης ενός προσώπου, ενώ η έκδοση του εντάλματος γίνεται εντέλει σε μεταγενέστερο απο αυτή χρόνο.
Ουσιωδέστερη ακόμη προϋπόθεση νομιμότητας της σύλληψης, αποτελεί η υποχρέωση αιτιολογίας του εντάλματος, όπως αυτή απορρέει από το άρθρο 6 παρ.1 του Συντάγματος και εξειδικεύεται στο πλαίσιο του 276 ΚΠΔ, όπου κατοχυρώνεται ο ειδικός και εμπεριστατωμένος χαρακτήρας που οφείλει η αιτιολογία να έχει. Αυτό σημαίνει, ειδικότερα, την υποχρέωση σημείωσης στο ένταλμα όχι απλώς του εγκλήματος για το οποίο το πρόσωπο κατηγορείται και της νομοθετικής διάταξης στην οποία αυτό τυποποιείται, αλλά και των πραγματικών περιστατικών στα οποία θεμελιώνεται η κατηγορία, όπως επίσης και των πραγματικών στοιχείων εκείνων που δημιουργούν σοβαρές ενδείξεις ενοχής του κατηγορουμένου και των δικονομικών λόγων που καθιστούν τη σύλληψη απαραίτητη, όπως αυτοί αναφέρθηκαν πολύ συνοπτικά προηγουμένως. Ως «σοβαρές ενδείξεις ενοχής», χαρακτηρίζονται οι ενδείξεις εκείνες που έχουν προκύψει μέσω του αποδεικτικού υλικού που έχει συγκεντρωθεί μέχρι το χρονικό σημείο έκδοσης του εντάλματος, εφόσον βάσει αυτών, είναι δυνατό να πιθανολογηθεί σε σημαντικό βαθμό ότι ο κατηγορούμενος είναι πράγματι ο δράστης της διωκόμενης πράξης.
Η σημασία, επομένως, του εντάλματος συλλήψεως για τον κατηγορούμενο, παρά το γεγονός ότι αφετηριάζει τη στέρηση της ελευθερίας του, έγκειται στο ότι την ίδια στιγμή, αποτελεί θεσμική εγγύηση της, υπό την έννοια ότι διασφαλίζει πως η στέρηση αυτή, γίνεται αποκλειστικά μέσα στο πλαίσιο της νομιμότητας, προλαμβάνοντας τον κίνδυνο αυθαίρετων συλλήψεων και επιπόλαιων αποφάσεων της δικαστικής αρχής και αποτελώντας παράλληλα μια πρώιμη έκφανση του δικαιώματος πληροφόρησης της κατηγορίας. Η προστασία αυτή είναι αναμφίβολα απαραίτητη, ανεξαρτήτως της πραγματικής ενοχής ή αθωώτητας του κατηγορουμένου, καθώς δεν πρέπει να ξεχνά κανείς ότι στο στάδιο του δικονομικού ποινικού δικαίου πλέον, το πρόσωπο υποβάλλεται στην εξουσία ενός μηχανισμού με καταναγκαστικό χαρακτήρα και έντονο το στοιχείο της κρατικής επιβολής. Υπ’ αυτή την έννοια, η έννομη προστασία του κατηγορουμένου για οποιαδήποτε εγκληματική πράξη είναι παραπάνω από αυτονόητη.
Βιβλιογραφία
- Καλφέλης Γ. Ε., Η Περάτωση της Ανάκρισης, ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ 1995
- Καρράς Α., Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, 4η έκδοση
- Χρυσόγονος Κώστας Χ., Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 2006
- Παπαδαμάκης Α. Χ., Ποινική Δικονομία: Η Δομή της Ποινικής Δίκης, ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ 2012
- Ράικος, Γενική Πολιτειολογία και Συνταγματικό Δίκαιο ΙΙΙ – Θεμελιώδη Δικαιώματα, ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 2011
- Παρασκευόπουλος Ν., Η Αιτιολόγηση του Εντάλματος Συλλήψεως, Αρμενόπουλος 1983
- Μαργαρίτης Λ., Τα Δικαιώματα του Κατηγορουμένου στην Προανάκριση και Κύρια Ανάκριση, στο Τα Δικαιώματα του Κατηγορουμένου στην Ποινική Διαδικασία Γενικά, Πρακτικά του Γ’ Πανελλήνιου Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρίας Ποινικού Δικαίου, ΑΦΟΙ Π. ΣΑΚΚΟΥΛΑ 1991
- Γιαννίδης Ι., Το Ένταλμα Συλλήψεως του Κατηγορουμένου. Θεωρία και πρακτική, στο Τα Δικαιώματα του Κατηγορουμένου στην Ποινική Διαδικασία Γενικά, Πρακτικά του Γ’ Πανελλήνιου Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρίας Ποινικού Δικαίου, ΑΦΟΙ Π. ΣΑΚΚΟΥΛΑ 1991
- Σπινέλλης Δ.Δ., Αυξημένη Προστασία των Δικαιωμάτων του Κατηγορουμένου κατά το Σύνταγμα και τις Διεθνείς Συμβάσεις, στο Τα Δικαιώματα του Κατηγορουμένου στην Ποινική Διαδικασία Γενικά, Πρακτικά του Γ’ Πανελλήνιου Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρίας Ποινικού Δικαίου, ΑΦΟΙ Π. ΣΑΚΚΟΥΛΑ 1991
- ΟλΑΠ 9/2001
