Του Πελοπίδα Κουλούρη,
Στις 30 Σεπτεμβρίου, οι πολίτες των Σκοπίων κλήθηκαν στις κάλπες, για να απαντήσουν στο ερώτημα «Είστε υπέρ της ένταξης της χώρας σε ΝΑΤΟ και ΕΕ, αποδεχόμενοι τη συμφωνία ανάμεσα στη Δημοκρατία της «Μακεδονίας» και την Ελληνική Δημοκρατία;» Το ΝΑΙ επικράτησε με 91,46%, με τη συμμετοχή, όμως, να φτάνει μόλις στο 36,91% θέτοντας θέμα εγκυρότητας, μιας και το σκοπιανό Σύνταγμα προβλέπει ότι για να θεωρηθεί ένα δημοψήφισμα έγκυρο, η συμμετοχή θα πρέπει να είναι πάνω από το 50% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων. Ωστόσο, σε αυτό το άρθρο θα γίνει λόγος για το δημοψήφισμα, γενικότερα, ως τρόπος λήψης αποφάσεων για ένα κράτος, στην Ελλάδα και στο δεύτερο μέρος θα αναφερθούμε σε δύο άλλες περιπτώσεις, οι οποίες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Για να κατανοήσουμε τι είναι το δημοψήφισμα (referendum) θα πρέπει να δώσουμε έναν ορισμό. Το δημοψήφισμα είναι μία διαδικασία άμεσης ψηφοφορίας ολόκληρου του εκλογικού σώματος, για την επικύρωση ή την απόρριψη μιας πρότασης, που έχει ιδιαίτερη σημασία για ένα κράτος. Δημοψηφίσματα διοργανώνονται, συνήθως, για σημαντικά ζητήματα, όπως για την υιοθέτηση νέου Συντάγματος, την επικύρωση νέας Συνθήκης, κ.λπ. Σε πολλές χώρες τα δημοψηφίσματα αποτελούν συνήθη πρακτική, διοργανώνονται εύκολα, με πρόταση βουλευτών ή συλλογή υπογραφών, σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο.
Το Διεθνές δημοψήφισμα αποτελεί την τελειότερη μορφή άσκησης ακριβώς αυτού του δικαιώματος, της αυτοδιάθεσης των λαών. Βάσει της δημοκρατικής αρχής της πλειοψηφίας, ο πληθυσμός δια του εν λόγω δημοψηφίσματος εκφράζει τη θέλησή του για την τύχη του εδάφους του. Δηλαδή, αν θα διατηρηθεί τούτο υπό την κυριαρχία ορισμένου κράτους, ή θα προσαρτηθεί σε άλλο, ή θα σχηματίσει νέο κράτος.
Σημειώνεται ότι το διεθνές δημοψήφισμα εφαρμόστηκε στη πράξη πολύ πριν καθιερωθεί αυτό από τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Ήδη, ο Ούγκο Γκρότιους (1583-1645), ο επιλεγόμενος “Πατέρας του Διεθνούς Δικαίου” δίδασκε από εποχής του, ότι σε περίπτωση μεταβίβασης της κυριαρχίας κάποιου εδαφικού τμήματος καθίσταται πρωτίστως αναγκαία η συναίνεση των κατοίκων. Η Γαλλική Επανάσταση φέρεται να εφάρμοσε το διεθνές δημοψήφισμα, προκειμένου να δικαιολογήσει ορισμένες προσαρτήσεις περιοχών, τις οποίες έκανε, αφού προηγουμένως είχε καταλάβει. Αλλά και έτσι η προσάρτηση χριζόταν νόμιμη, εφόσον συμφωνούσε ο μεταβιβαζόμενος πληθυσμός. Η διεθνής πλέον αυτή πρακτική υποχώρησε μετά τις κατακτήσεις του Μέγα Ναπολέοντος. Αλλά και αργότερα, στο Συνέδριο της Βιέννης το 1815, διατυπώθηκαν ιδέες τελείως αντίθετες προς το διεθνές δημοψήφισμα.
Αναμφισβήτητα, το διεθνές δημοψήφισμα εκφράζει τις υγιείς αρχές της διεθνούς πολιτικής. Όταν ένα κράτος εκχωρεί τμήμα του εδάφους του, πρέπει να λαμβάνει υπόψη του απαραίτητα και τη θέληση του πληθυσμού που κατοικεί στο έδαφος αυτό. Στη σύγχρονη εποχή, το διεθνές δημοψήφισμα αποτελεί απόρροια της “Αρχής της αυτοδιάθεσης των λαών”, την οποία και καθιέρωσε ο Χάρτης των Η.Ε.
Στην Ελλάδα έχουν διενεργηθεί αρκετά δημοψηφίσματα κατά τον προηγούμενο αιώνα, εκ των οποίων τα έξι αφορούσαν το πολιτειακό ζήτημα της χώρας (11/1920, 4/1924, 11/1935, 9/1946, 7/1973, 12/1974) με το ένα από αυτά να έχουν διενεργηθεί κατά την περίοδο της Χούντας των Συνταγματαρχών και το δημοψήφισμα, επίσης κατά την περίοδο της Χούντας (9/1968), που έθετε το ερώτημα αν εγκρινόταν το σχέδιο Συντάγματος, που είχε δημοσιοποιήσει νωρίτερα το καθεστώς. Το τελευταίο δημοψήφισμα είναι αυτό του 2015, το οποίο αφορούσε “αν πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας των τριών θεσμών, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (Ε.Κ.Τ.) και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (Δ.Ν.Τ.), που προτάθηκε στην Ελλάδα στις 25 Ιουνίου”.
Σύμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρου 44 του Συντάγματος της Ελλάδας, για το δημοψήφισμα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα πρέπει να εκδώσει προεδρικό διάταγμα, αφού έχει αποφασίσει για αυτό η πλειοψηφία των βουλευτών μετά από πρόταση του υπουργικού συμβουλίου. Το Σύνταγμα προβλέπει δύο ειδών δημοψηφίσματα. Το πρώτο αφορά “κρίσιμα εθνικά θέματα” και απαιτεί τη σύμφωνη γνώμη 151 βουλευτών, ενώ το δεύτερο αφορά ψηφισμένα νομοσχέδια και προκηρύσσεται με αυξημένη πλειοψηφία 180 βουλευτών. Για να θεωρηθεί έγκυρο το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για κρίσιμα εθνικά θέματα, η προσέλευση των ψηφοφόρων θα πρέπει να ανέλθει τουλάχιστον στο 40%, ενώ στην περίπτωση δημοψηφίσματος για ψηφισμένα νομοσχέδια η προσέλευση στην κάλπη πρέπει να ανέλθει τουλάχιστον στο 50% του εκλογικού σώματος. Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Ν. 4023/2011, το δημοψήφισμα προκηρύσσεται, όπως ειπώθηκε παραπάνω, με προεδρικό διάταγμα. Το προεδρικό διάταγμα προκήρυξης δημοψηφίσματος για κρίσιμο εθνικό θέμα προσυπογράφεται από το Υπουργικό Συμβούλιο και για ψηφισμένο νομοσχέδιο, που ρυθμίζει σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, από τον Πρόεδρο της Βουλής. Το προεδρικό διάταγμα εκδίδεται, εντός της προθεσμίας, που ορίζεται στην απόφαση της Ολομέλειας της Βουλής, με την οποία γίνεται δεκτή η πρόταση για τη διενέργεια δημοψηφίσματος και δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Η ψηφοφορία διεξάγεται εντός τριάντα ημερών από τη δημοσίευση του προεδρικού διατάγματος, με το οποίο προκηρύσσεται το δημοψήφισμα, κατά εκλογικές περιφέρειες, όπως αυτές καθορίζονται κάθε φορά στις διατάξεις του νόμου για την εκλογή βουλευτών.
Στην Ελλάδα, όπως ειπώθηκε παραπάνω, από τα οχτώ δημοψηφίσματα τα εφτά αφορούσαν το πολιτειακό ζήτημα – συμπεριλαμβανομένων και των νόθων δημοψηφισμάτων κατά την περίοδο της Δικτατορίας και αυτό του 2015. Είναι χαρακτηριστικό, ότι έπρεπε να περάσουν 41 ολόκληρα χρόνια, για να διεξαχθεί δημοψήφισμα στην Ελλάδα και ότι τον προηγούμενο αιώνα ο ελληνικός λαός κλήθηκε να ψηφίσει ΜΟΝΟ για το πολιτειακό ζήτημα, ενώ υπήρχαν σημαντικότεροι λόγοι για να ζητήσει η πολιτική ηγεσία την ψήφο του εκλογικού σώματος, όπως για την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ, στην ΕΟΚ – ΕΕ και στην Ευρωζώνη. Ορισμένοι θα συμφωνήσουν και άλλοι θα διαφωνήσουν. Η ουσία των όσων έχουν ειπωθεί δεν είναι, γιατί ανήκουμε, πλέον, σε αυτούς τους τρεις οργανισμούς, αλλά γιατί δεν ζητήθηκε η έγκριση του εκλογικού σώματος. Οι διαφωνούντες με τη συμμετοχή της χώρας σε υπερεθνικούς και διεθνείς οργανισμούς θέτουν ως επιχείρημα το παράδειγμα της Σουηδίας και της Ελβετίας, καθώς στη Σουηδία στις 14/9/2003 διεξήχθη δημοψήφισμα για την ένταξη της χώρας στην Ευρωζώνη, ενώ το Σύνταγμα της Ελβετίας προβλέπει υποχρεωτικά δημοψήφισμα για την ένταξη της χώρας σε υπερεθνικούς (ΕΕ) και διεθνείς (ΝΑΤΟ) οργανισμούς. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο ελβετικό Σύνταγμα προβλέπεται ότι η οποιαδήποτε αλλαγή του, πρέπει να τεθεί στην κρίση του εκλογικού σώματος. Στο δεύτερο και τελευταίο μέρος, θα παρουσιάσουμε αυτή τη περίπτωση, όπως και την ιδιαίτερη περίπτωση της Καταλονίας.
Πηγές:
https://el.wikipedia.org/wiki/ (ΟΡΙΣΜΟΣ: ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ)
https://el.wikipedia.org/wiki/ (ΟΡΙΣΜΟΣ: ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ)
http://www.kathimerini.gr
https://www.hellenicparliament.gr (σελ. 54)
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1996. Το 2014 ξεκίνησε τις σπουδές του, στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Πάντειου Πανεπιστημίου αποφοιτώντας το 2018. Τον Οκτώβριο ξεκίνησε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Νεαπόλεως Πάφου στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα "Νεότερη και Σύγχρονη Ευρωπαϊκή και Ελληνική Ιστορία". Στο OffLine Post αρθρογραφεί για τις κατηγορίες Πολιτικού και Ιστορίας.
