Του Γιάννη Βεργίδη,
Η λειτουργική φύση των ανθρώπινων κοινωνιών αποκτά πρόσφορο έδαφος σε περιόδους παρακμής, για ιδέες οι οποίες εντάσσονται στη σφαίρα του μη ρεαλιστικού ή του λιγότερου ρεαλιστικού. Ενδεχομένως, αυτό το στοιχείο συνθέτει το νήμα που ενώνει την πολιτική κοινωνία του σήμερα με τις κοινωνίες του 19ου και 20ου αιώνα, από όπου προέρχεται η ιδέα που θα μας απασχολήσει για σήμερα. Η έως τώρα πρακτική εμπειρία μας, μας δίδαξε πως, για την επίλυση βασικών ζητημάτων, που μετέπειτα ανάγονται σε προβλήματα και προβληματισμούς, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε την «πηγή» αυτών. Εξάλλου, αυτό το βήμα θεωρείται και το σημαντικότερο στη διαδικασία αυτή, καθώς έχουμε επίγνωση της ίδιας της μήτρας του προβλήματος. Σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο, οι παθογένειες που έχουν παρουσιαστεί κατά πλειοψηφία βρίσκουν την απαρχή τους στην ιδέα της δικαιοσύνης.
Σαφώς και δεν θα προχωρήσουμε σε ανάλυση του όρου της δικαιοσύνης από τη νομική του σκοπιά, καθώς αυτό που θα μας απασχολήσει είναι το αν αυτή μπορεί να επιτευχθεί μέσα από κρατικές μεταρρυθμίσεις και διοικητικές διευθετήσεις των κοινωνικών αγαθών. Όσο περίεργο και αν φαίνεται, είναι ο μοναδικός τρόπος, με τον οποίο προσπάθησε η ανθρωπότητα να εξαλείψει τις αδικίες. Οι πληγές του παρελθόντος είναι ακόμα νωπές, καθώς το πολιτικό πρόγραμμα του ευρωπαϊκού σοσιαλισμού απέτυχε παταγωδώς. Απέτυχε, διότι η φύση του ήταν κυρίαρχα κρατική και λιγότερο κοινωνική.
Και αν όχι μέσα από το κράτος, τότε πως; Σε αυτό το ερώτημα παραθέτει ο Αμερικανός πολιτικός φιλόσοφος, John Rawls μια σειρά από ρηξικέλευθες ιδέες στο βιβλίο του «Μια θεωρία για τη δικαιοσύνη» (A theory of justice). Στο βιβλίο αυτό που κυκλοφόρησε το 1971 προσπαθεί να συγκεράσει τα τρία αιτήματα για μια δίκαιη, ελεύθερη αλλά και ταυτόχρονα πολιτικά βιώσιμη κοινωνία. Οι κύριες ιδέες που θέτει στο επίκεντρο του πονήματος του είναι η «πρωταρχική θέση» και το «πέπλο της άγνοιας», οι οποίες πλαισιώνουν το κάδρο της δικαιοσύνης όπως ο Rawls την ορίζει, η δικαιοσύνη ως ακριβοδικία.
Πιο συγκεκριμένα, ο φιλόσοφος πιστεύει πως, για να ορίσουμε τις αρχές της δικαιοσύνης που είναι ακριβοδίκαιες, πρέπει να απομονώσουμε τη γνώση από την επιλογή αρχών δικαιοσύνης. Το ζητούμενο, δηλαδή, είναι η άγνοια στην επιλογή αρχών και στο πώς θα μας επηρεάσουν αυτές. Και όλο αυτό που αποσκοπεί; Ο Rawls θεωρεί πως, αν είμαστε απαλλαγμένοι από τη γνώση, δε θα οδηγηθούμε προκαταβολικά σε επιλογή αρχών με βάση τα συμφέροντά μας. Κάποιος αυτόματα θα σκεφτεί ό,τι αυτή η άγνοια συνεπάγεται με άγνοια για τα ταλέντα και το κοινωνικό υπόβαθρο του καθενός… και ακριβώς αυτό είναι που χρειάζεται, ώστε οι άνθρωποι να γίνουν αντιληπτοί ως ισότιμοι.
Από τη στιγμή που εξετάζουμε τη δικαιοσύνη ως μια πανανθρώπινη αξία και ως θεμέλιο για τη συγκρότηση μιας δίκαιης, φιλελεύθερης και βιώσιμης κοινωνίας, η οποιαδήποτε παρερμηνεία της ισοτιμίας με την εξισωτική ταύτιση όλων των ανθρώπων για κοινωνικοπολιτικούς σκοπούς, σαφώς και δεν είναι αρμοστή.
Η «πρωταρχική θέση» έρχεται να συμπληρώσει το «πέπλο άγνοιας» αποτελώντας έναν «προσομοιωτή», στο οποίον διαμορφώνονται οι ακριβοδίκαιες συνθήκες που απαιτούνται για την εφαρμογή του μοντέλου δικαιοσύνης που προτάσσει ο Αμερικανός φιλόσοφος. Πιο συγκεκριμένα, δημιουργούνται οι συνθήκες, έτσι ώστε να νοείται η κοινωνία ως ένα σύστημα που θα αποτελείται από ελεύθερους και ισότιμους ανθρώπους, ικανούς να διαμορφώσουν τη σύλληψη του Rawls.
Ανακεφαλαιώνοντας τους δύο πυλώνες της θεωρίας της δικαιοσύνης του Rawls, φτάνουμε στη διαπίστωση ότι και οι δύο αποτελούν νοητικά τεχνάσματα που δεν βρίσκουν πρακτική εφαρμογή στη κοινωνία. Όντως, αν το δει κανείς μονοδιάστατα, πρόκειται για μια ανούσια, ουτοπική ιδέα δίχως κάποιο ουσιαστικό αντίκρισμα και ενδεχομένως να θεωρήσουμε ότι υποπέσαμε σε ένα φιλοσοφικό παράδοξο. Ολόκληρη η δομή της θεωρίας, όμως, είναι χτισμένη πάνω στην αυτοδιάθεση όλων των πολιτικών υποκειμένων για ένα καλύτερο σύστημα δικαιοσύνης. Όπως καταλαβαίνουμε, δε γίνεται να περιμένουμε την εμφάνιση ενός συστήματος δικαιοσύνης που θα είναι ουρανοκατέβατο, ούτε και τη προέλευση του μόνο από μια μερίδα ειδικών επί του θέματος, θα πρέπει όλοι να αναθεωρήσουν το ρόλο τους στη κοινωνία του σήμερα και να διαμορφώσουν τις αρχές και τις αξίες πάνω στην οποία θα βασιστεί το… καινούργιο.
Ο Ρολσιανισμός, είτε συμφωνούμε με το μοντέλο αυτό είτε όχι, αποτελεί μια θεωρία που μπορεί να δώσει την απαιτούμενη πνευματική ώθηση για ριζικό και ουσιαστικό επαναπροσδιορισμό του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι και να γεννήσει την ελπίδα για ένα καλύτερο και δικαιότερο μέλλον.
Γεννημένος στις 10 Μαΐου το 1999 και μεγαλωμένος στις Σέρρες. Είναι προπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης στη Κομοτηνή. Εργάζεται ως ραδιοφωνικός παραγωγός σε τοπικό ραδιοφωνικό σταθμό της Κομοτηνής.
