Του Μπουγιούρη Γεωργίου-Ερμή,
Ανά την ιστορία, σε κάθε κρίση, σε κάθε καταστροφή, είναι γνωστό και λογικό πως η κοινή γνώμη θα αισθανθεί την ανάγκη να εντοπίσει τον κατάλληλο “αποδιοπομπαίο τράγο”, ώστε να τον κατηγορήσει για τις ατυχίες της. Άλλοτε ο τράγος αυτός είναι ένοχος, άλλοτε όχι. Έτσι ήταν και έτσι είναι. Όμως, υπάρχει πάντα μια μειονότητα ανθρώπων που θα διακρίνουν την ευκαιρία και θα εκμεταλλευτούν την δεδομένη κατάσταση, χρησιμοποιώντας την προς όφελός τους.
Παλαιότερα ονομάζονταν δημαγωγοί, έλαμψαν με τον θάνατο του Περικλή (429 π.Χ.) και φέρουν το μεγαλύτερο βάρος της ευθύνης για το χάος που ακολούθησε. Πλέον τους ονομάζουμε λαϊκιστές. Πάνω κάτω έννοιες συγγενικές. Εσκεμμένη ανειλικρίνεια και διάδοση θεμάτων που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Καταφέρνουν να πείσουν τους ακροατές τους, στοχεύοντας πρωτίστως στο συναίσθημα, αδιαφορώντας για την λογική, παραθέτοντας ψευτοδιλήμματα που προκαλούν τον διχασμό του κοινωνικού συνόλου και όχι σύσφιξη.
Το γεγονός της οικονομικής κρίσης του 2008, και η υπογραφή του πρώτου μνημονίου το 2010, έσπρωξε την κοινή γνώμη προς την αναζήτηση του προαναφερθέντος “αποδιοπομπαίου τράγου”. Ποιος φταίει; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δόθηκε γρήγορα.
Οι πολιτικοί.
Αυτή η νέα τάξη πραγμάτων πυροδότησε πάμπολλες εντάσεις προς το προϋπάρχον πολιτικό σύστημα της χώρας. Ο λαός αντιμετώπισε τους εκλεγμένους αντιπροσώπους του με αυξημένη δυσαρέσκεια και κυνισμό. Η σταθερότητα του παλιού κομματικού συστήματος αντικαταστάθηκε από ένα ρευστό πολιτικό τοπίο. Αυτό είχε, σαφώς, ως αποτέλεσμα την ενδυνάμωση και την ανάδειξη του λαϊκιστικού φαινομένου ως αντίδραση στην υπάρχουσα πολιτική ελίτ, η οποία θεωρούνταν αποκλειστικά υπεύθυνη.
Ποιος δεν θυμάται άλλωστε την κοινωνική κατακραυγή, όταν γνωστός πολιτικός τόλμησε να μοιράσει την ευθύνη λέγοντας «όλοι μαζί τα φάγαμε»; Το εάν ήταν εύλογη και σωστή η παρατήρησή του είναι θέμα άλλης συζητήσεως. Το θέμα είναι το τι συνέβη τα χρόνια που ακολούθησαν. Διχασμός της κοινωνίας, στροφή προς τα άκρα, όπου το ένα κατηγορεί το άλλο, δίχως να προσφέρει λύσεις, αγανάκτηση του λαού, εκδηλώσεις βίας και πολιτική αστάθεια. Αυτό είναι το κλίμα που αποτελεί “βούτυρο στο ψωμί” του κάθε λαϊκιστή.
Βλέπετε…. Ο λαϊκιστής ψαρεύει στα θολά νερά της μαζικής ψυχολογίας, εμφανιζόμενος ως αυθεντικός εκφραστής αυτής της βούλησης. Είναι εκείνος που τη στιγμή της απόγνωσης και της αγανάκτησής σου θα σε βοηθήσει. Θα σου δείξει με το δάχτυλό του τους «τράγους» σου, για να διοχετεύσεις εκεί το μίσος και τη δυσαρέσκειά σου. Θα σου προσφέρει τις λύσεις που αναζητάς, ή μάλλον που ζητάς να ακούσεις, που πιθανόν να μην έχουν αντίκτυπο στην πραγματικότητα. Αλλά δε σε ενδιαφέρει. Εσύ στρέφεσαι σε εκείνον, γιατί οι προηγούμενοι σε απογοήτευσαν.
Και ο λαϊκισμός αυτός δεν γνωρίζει διακρίσεις. Δεν κοιτάει δεξιά ή αριστερά. Ή μάλλον για να το θέσω καλύτερα. Μπορεί να κοιτάει οπουδήποτε, δεν έχει σημασία. Ο λαϊκισμός δεν απευθύνεται στη λογική, αλλά στο συναίσθημα. Δεν παράγει πολιτική, δηλαδή επιχειρήματα, θέσεις και προτάσεις, αλλά συνθήματα. Εν τέλει, το συναίσθημα και τα συνθήματα επικρατούν επί της λογικής και των επιχειρημάτων.
Δεν γνωρίζω τη λύση στον λαϊκισμό. Δεν μπορεί κανείς να απαιτήσει από τον λαό να αρνηθεί τα συναισθήματά του και να τον μετατρέψει σε ένα αναίσθητο τέρας της λογικής. Επίσης, δεν μπορεί κανείς να σταματήσει κάποιον από το να εκμεταλλευτεί τα συναισθήματα αυτά. Ίσως η σωτηρία να βρίσκεται στην ιδιοσυγκρασία του ίδιου του πολίτη, ο οποίος με πνεύμα αμφισβήτησης θα ενημερώνεται για όλα τα θέματα έχοντας πάντα ως στόχο να διατηρήσει μυαλό ανοιχτό και καθαρό. Δίχως προκαταλήψεις. Δίχως μίσος. Άλλωστε, ο μεγαλύτερος εχθρός του λαϊκισμού ήταν, και θα είναι πάντοτε, η Παιδεία.
Γεννήθηκε το 1998 στο Ρέθυμνο, Κρήτης. Είναι προπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής Αττικής του Think Tank ΚΕΑΣΜ και Γενικός Γραμματέας της νεολαίας Rotary Αθηνών. Επίσης ασχολείται ενεργά με τον αθλητισμό και τον εθελοντισμό.
