Της Ιωάννας Νεστορίδη,
Η πολιτική και η διακυβέρνηση συχνά επικρίνονται για τον τεχνοκρατικό χαρακτήρα τους, ο οποίος κατά πολλούς ενισχύει περαιτέρω το δημοκρατικό έλλειμμα της σύγχρονης εποχής. Υπάρχει άραγε όντως σύνδεση μεταξύ τεχνοκρατίας και δημοκρατίας; Ποια η σχέση μεταξύ του Donald Trump, των Kardashians και της ταινίας Birdman;
Οι τεχνικοί όροι, οι ειδικές διαδικασίες και η γρήγορη χάραξη πολιτικής τείνουν να μεταφράζονται από το κοινό ως εγωκεντρικοί και σκοπίμως ασαφείς. Η έλλειψη διαφάνειας παρεμποδίζει το σύστημα ελέγχων και ισορροπιών (checks and balances), γεγονός που θρέφει εν συνεχεία τη διαφθορά, καταλήγοντας έτσι σε μια μορφή ελεγχόμενης δημοκρατίας, δηλαδή μιας ελλιπούς, εικονικής δημοκρατίας.
Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, το ζήτημα των “fake news” που έχει μονοπωλήσει κατά διαστήματα το ενδιαφέρον των ΜΜΕ, θέτει ερωτήματα αναφορικά στην ικανότητα της μιντιακής εξουσίας να καυτηριάσει την πολιτική αυθαιρεσία. Ο ίδιος ο Trump, άλλωστε, εξαπέλυσε πόλεμο ενάντια στα ΜΜΕ, το Facebook εν συνεχεία κατέστη υπόλογο για το σκάνδαλο της Cambridge Analytica και γενικά η γραμμή μεταξύ έγκυρης πληροφόρησης και υπεραφθονίας (παρα)-πληροφόρησης κατέληξε μάλλον θολή.
Ο μέσος άνθρωπος, λοιπόν, παρότι νιώθει αποκομμένος από την πολιτική διαδικασία καθότι αυτή λαμβάνει χώρα σε υψηλά κλιμάκια, ταυτόχρονα δεν παύει να αναζητά διαρκώς κάτι το αυθεντικό, το ρηξικέλευθο, με πηγαίο αυθορμητισμό και ευρηματικό χιούμορ, που θα του επιτρέψει να αποκτήσει πρόσβαση σε έναν καθαρά ελιτίστικο κόσμο. Τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά ως τραγική ειρωνεία καταλήγουν να αποτελούν έναν προμελετημένο κανόνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο προεκλογικός Trump ο οποίος δίχως ίχνος πολιτικής ορθότητας, με έντονο πάθος κι παρορμητισμό εμφανίζεται ως κάτι νέο και αντισυστημικό έναντι στην καθαρά πολιτική και προμελετημένη ρητορική της Clinton. Κάπου εκεί ξεκινά η πολιτική να θυμίζει reality show.
Μιλώντας για reality shows…
Στις ΗΠΑ οι Kardashians επεκτείνουν καθημερινώς την αυτοκρατορία τους. Οι όχι τόσο νέες πλέον τεχνολογίες τους παρέχουν τον χώρο και το μέσο για τη δημιουργία ολόκληρου δικτύου ανθρώπων οι οποίοι ως αδηφάγο κοινό ενημερώνονται ανελλιπώς για όσα συμβαίνουν στη ζωή των αγαπημένων τους celebrities σε πραγματικό χρόνο. Πολλοί από τους αμέτρητους followers τους από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα “ακολουθούν” ταυτόχρονα διασημότητες όπως τη Beyonce, τoν Jamie Oliver, τους παίκτες από το Bachelor και το Jersey Shore…. και τον πρόεδρο των ΗΠΑ. Καταδεικνύει αυτό την πολιτική συνείδηση και ενσυναίσθηση των οπαδών των Kardashians; Ή μήπως υποδηλώνει την αντιμετώπιση πολλών πολιτικών και δημοσίων προσώπων ως περσόνες που ανήκουν στην ποπ κουλτούρα;
Κατέληξε ολόκληρη η παγκόσμια κοινότητα να βρίσκεται ανά πάσα στιγμή ένα μόλις tweet μακριά από τις εσωτερικές σκέψεις τόσο του “πλανητάρχη”, ακόμη κι αν οι δημοσιεύσεις αυτές βρίθουν από ορθογραφικά και τυπογραφικά λάθη, ανακαλούνται a posteriori και γενικά στερούνται συνοχής, όσο και των εσωτερικών αναζητήσεων του Kanye West. Δεν είναι συνεπώς καθόλου παράξενη η έπαρση τόσο του κοινού με τα tweets του Donald Trump όσο και των καταξιωμένων δημοσιογράφων που αγρυπνούν περιμένοντας εναγωνίως το επόμενο διαδικτυακό παραλήρημα, πρόθυμοι να το αναλύσουν πρωί πρωί. Το μεγαλύτερο μέρος του κοινού (διότι περί κοινού εστί ο λόγος σε μια διεθνική διαδικτυακή σκηνή όπου όλοι είμαστε θεατές-καταναλωτές) δεν αντιμετωπίζει πλέον διαφορετικά τις διασημότητες από τους πολιτικούς.
Αποτελεί άλλωστε εξαιρετικά θελκτική ιδέα να είναι κανείς σε θέση να ανακαλύψει τη ζωή ενός από τα πιο σημαντικά και εξαιρετικά αμφιλεγόμενα δημόσια πρόσωπα της εποχής μας. Το διαδίκτυο δεν κατάφερε να εξαλείψει μόνο την εδαφική απόσταση αλλά και τη θεσμική, εισάγοντας με απρόσμενο τρόπο στον προσωπικό χώρο του καθενός ιδέες και περσόνες. Ο Trump, ο οποίος εν της παρούσης αποτέλεσε μελέτη περίπτωσης, δεν είναι η αιτία του προβλήματος, παρά μόνο ένα σύμπτωμά του. Ο ίδιος αποτελεί προϊόν του περιβάλλοντός του, του συστήματος που τον ανέθρεψε και του επέτρεψε να εκφράζεται ευθαρσώς καθότι έτσι επιτυγχάνει κάθε εκπομπή υψηλότερη τηλεθέαση. Ο Trump είναι προϊόν, λοιπόν, και κύριος εκφραστής της ανάγκης του μέσου ανθρώπου να νιώσει περισσότερο “οικεία” την άρχουσα τάξη, είτε αυτή είναι η βασιλική οικογένεια του Ηνωμένου Βασιλείου είτε ο 45ος Αμερικανός Πρόεδρος, να καθησυχάσει τον εαυτό του ότι ο οποιοσδήποτε μπορεί να είναι σημαντικός, να κερδίσει τη δόξα και τη φήμη, να γίνει viral, να παραμείνει επίκαιρος. Διότι αυτό είναι το πραγματικό ερώτημα της εποχής μας, όπως το άφησε να πλανάται στην ατμόσφαιρα αναστατωμένη η Emma Stone στην ταινία “Birdman”. Σε έναν κόσμο όπου η τεχνολογία επιταχύνει την εναλλαγή των τάσεων (trends), πώς παραμένει κάποιος επίκαιρος;
Και ιδού επιτέλους η απάντηση:
Αυτή η υπαρξιακή διαμάχη μεταξύ της πρόσκαιρης φήμης (become viral) και της ανάγκης να παραμείνει κανείς επίκαιρος (stay relevant) είναι το κλειδί της επιτυχίας των Kardashians αλλά και του Αμερικανού Προέδρου. Καταφέρναν τρόπο τινά να κερδίσουν με άμεσο και διαχυτικό τρόπο τη δημοσιότητα και μέσα από τη φαινομενικά “ανοιχτή” και “αφιλτράριστη” έκθεσή τους στο κοινό να παραμείνουν σύγχρονα πρόσωπα ζωτικής σημασίας.
Στο τέλος της ημέρας, το φαινόμενο του “reality politics” καλύπτει την ανάγκη του μέσου ανθρώπου για αυτοεπιβεβαίωση. Η παρουσία τους και η αλληλεπίδρασή τους με τα άτομα διεθνούς φήμης που θεωρούνται σημαντικές προσωπικότητες αφήνει ένα αποτύπωμα στον πραγματικό κόσμο, τους καθιστά επίκαιρους.
Και ουδέν πιο επίκαιρο της επικαιρότητας!
Πώς επηρεάζει όμως το πρότυπο “πολιτικών τηλεπερσόνων” τα διεθνή τεκταινόμενα;
Με τον ίδιο τρόπο που λειτούργησε ο θεσμός του θεάματος από την εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας: ως αντιπερισπασμός. Όταν η παγκόσμια κοινότητα και δη οι υπεύθυνοι φορείς για τον έλεγχο και τον περιορισμό της πολιτικής αυθαιρεσίας υποκύπτουν σε επικοινωνιακά τρικ που αρμόζουν σε εκπομπές άλλοτε της πρωινής ζώνης κι άλλοτε της μεταμεσονύκτιας, ο Trump καταφέρνει να μονοπωλεί με το πλέον “ψυχαγωγικό” και “διασκεδαστικό” τρόπο το ενδιαφέρον πάσης της υφηλίου με τα tweets, τις δηλώσεις και τα σκάνδαλα της κυβέρνησής του κλείνοντας σχεδόν ανενόχλητος συμφωνίες μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.
Όταν η πολιτική διαδραματίζεται στο σανίδι, το τι συμβαίνει πίσω από την κουΐντα οι θεατές το μαθαίνουν τελευταίοι. Όταν όμως η πολιτική διαδραματίζεται για το ίδιο το σανίδι, για το φαίνεσθαι, τη δόξα και την υστεροφημία, πολύ συχνά το τι συμβαίνει πίσω από την κουΐντα δεν το μαθαίνουν ούτε οι πολιτικοί-ηθοποιοί, διότι δεν υπάρχει κανείς πίσω από τη σκηνή να κινεί τα νήματα. Αν δεν υπάρχουν θεατές να επευφημήσουν την όποια δράση, ποιος ο λόγος για δράση;
Κι είναι αυτή ακριβώς η off-broadway λαϊκιστική πολιτική της αυτοεπιβεβαίωσης που οδήγησε την κυβέρνηση Trump να χάνει όλο και περισσότερο διπλωματικό κύρος στη διεθνή κοινότητα, να διατηρεί κυβερνητικές θέσεις κενές σε κράτη σταθμούς για την προώθηση πρωτίστως των αμερικανικών συμφερόντων κι έπειτα των δυτικών εν γένει, να αδιαφορεί παντελώς για όσα θέματα δεν είναι “hot” και να κάνει τις περίφημες “πολιτικές κωλοτούμπες” αρκεί να επιτευχθεί ο τελικός σκοπός. Άλλωστε, if it’s in the script…
Μετά το πέρας της παρούσας κυβέρνησης, είτε επανεκλεγεί είτε όχι, το διακύβευμα δεν θα είναι τα tweets, τα σκάνδαλα, τα σατιρικά Late Night Shows και τα αναρίθμητα άρθρα ανάλυσης του φαινομένου-Trumpism (συμπεριλαμβανομένου του παρόντος) αλλά οι βουβές συνέπειες αποφάσεων ή ελλείψει αποφάσεων σε θέματα όπως το net neutrality και η απόσυρση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού. Σε δέκα χρόνια από τώρα, λίγη σημασία θα έχει αν ο Αμερικανός Πρόεδρος φορούσε τη γραβάτα τόσο χαμηλά αγγίζοντας το καβάλο του παντελονιού αποσκοπώντας στην εδραίωση της αρσενικής ανωτερότητας και κυριαρχίας του. Αυτό που η επόμενη γενιά θα θυμάται θα είναι η κατάσταση του περιβάλλοντος. Θα είναι άραγε τότε αρκετά “hot” θέμα οι υψηλές θερμοκρασίες για το τηλεοπτικό κοινό ώστε να ενδιαφερθεί η πολιτική ηγεσία;
Ολοκλήρωσε το minor της στη δημιουργική γραφή με ειδικότητα στην ποίηση και τη συγγραφή λόγων και είναι τελειόφοιτη του double major “Law and Political Science”. Στο παρελθόν εργάστηκε για την Καναδική εταιρία λογοτεχνίας Wattpad ενώ δραστηριοποιείται στο χώρο του εθελοντισμού μέσω ομίλου Rotaract. Στον ελεύθερο χρόνο της συμμετέχει σε ακαδημαϊκά συνέδρια, ερευνητικά προγράμματα, ταξιδεύει και φυσικά γράφει.
