Του Πάνου Ιορδανίδη,
Η εκδήλωση της αιγυπτιακής κρίσης το 2011, ως μέρος των Αραβικών Εξεγέρσεων, έφερε τρομερές μεταβολές στο εσωτερικό της Αιγύπτου. Η 20ετής κυριαρχία του Μουμπάρακ και ο έντονος φιλο-αμερικανισμός του έδωσαν τη θέση τους στον Μόρσι της ισλαμικής ατζέντας και των επιδιώξεων της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Η επεισοδιακή διετής διακυβέρνηση του εκλεγμένου Προέδρου, και ενώ οργίαζαν οι οικονομικές και οι ενεργειακές δυσχέρειες, επέφεραν εν μέσω διαδηλώσεων τον Ιούνιο του 2013 το στρατιωτικό πραξικόπημα από τον Στρατηγό Σίσι, μια ενέργεια που επανεπιβεβαίωσε τους ισχυρούς δεσμούς του αιγυπτιακού στρατού με τους μηχανισμούς της εξουσίας. Έκτοτε, η εδραίωση της δικτατορίας του Σίσι, αποτύπωσε στην εξωτερική πολιτική της Αιγύπτου ένα κραταιό στίγμα. Ένα μείγμα συγκερασμών, εμποτισμένων από ρεαλισμό και προσαρμοστικότητα, χαρακτηρίζουν την πολυδιάστατη δυναμική του Δόγματος Σίσι. Οι πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται, πλαισιώνονται από την σταθεροποίηση που επέβαλλε το καθεστώς Σίσι, τίμημα της οποίας έμελλε να είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Όπως είναι λογικό, ένα καθεστώς για να διατηρήσει την εξουσία του χρειάζεται μια στιβαρή νομιμοποιητική βάση. Μια νομιμοποιητική βάση χωρίς εχθρούς, στο πρόσωπο τον οποίων αποδίδεται «ο κίνδυνος για τα εθνικά συμφέροντα», δεν δύναται να ευδοκιμήσει. Έτσι λοιπόν, το καθεστώς Σίσι βρήκε αυτόν τον εχθρό, όπως ήταν αναμενόμενο, στην Μουσουλμανική Αδελφότητα και κάθε λογής ισλαμιστική έκφραση. Άλλωστε, η εξέγερση των ισλαμιστικών ομάδων στην Χερσόνησο του Σινά στις απαρχές της αιγυπτιακής κρίσης δεν άφηναν περιθώρια αμφισβήτησης στην αντίληψη ότι ο ισλαμισμός είναι συνυφασμένος με τον εξτρεμισμό, άρα αποτελεί μια πάγια απειλή για την ειρήνη και την ασφάλεια. Τι πιο επιβεβαιωτικό, έτσι κι αλλιώς, από την παρείσφρηση του «Ισλαμικού Κράτους» στην εξέγερση του Σινά, ο θύλακας του οποίου περιλάμβανε και τοπικές φυλές Βεδουίνων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η Αίγυπτος επένδυσε τεράστιο πολιτικό και οικονομικό κεφάλαιο για την ασφάλεια και την σταθερότητά της. Η οικονομική βοήθεια των πετρο-δολαρίων του Κόλπου και η στρατιωτική βοήθεια της Ουάσιγκτον, ήταν τα μέσα για να υλοποιήσει ευκολότερα το Κάιρο ενέργειες για να διασφαλίσει τα ζωτικά του συμφέροντα.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ευθυγραμμίστηκε πλήρως με την ηγεμονία της Σ. Αραβίας ούτε με τις θέσεις των ΗΠΑ. Ενδεικτικά, συμμερίστηκε την αντι-ισλαμιστική αντίληψη του Άσαντ και της Ρωσίας και δεν προέβη σε στρατιωτική υποστήριξη του σαουδικού συνασπισμού στην Υεμένη αμέσως, όπως πρόσταξε το Ριάντ. Όσον αφορά την ισλαμιστική τρομοκρατική απειλή, η Αίγυπτος επιχειρεί μαζί με το Ισραήλ στο Σινά για να αποκατασταθεί η σταθερότητα της περιοχής. Παράλληλα, όταν δεν ετέθη ζήτημα ασφάλειας, το Κάιρο στήριξε τον διπλωματικό αποκλεισμό του Κατάρ, με γνώμονα τον ρόλο της Ντόχα στην υποστήριξη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Στο θέμα της Γάζας, τα πράγματα είναι λίγο πιο περίπλοκα. Ναι μεν η ισλαμιστική ατζέντα, οι σχέσεις με την Μουσουλμανική Αδελφότητα και συνεχόμενες εξτρεμιστικές τάσεις της Χαμάς ενίσχυσαν το εμπάργκο από πλευράς Αιγύπτου, αλλά οι προσπάθειες διαμεσολάβησης του Καΐρου στην σύγκρουση Χαμάς-Ισραήλ απέδωσαν καρπούς, πείθοντας την de facto διακυβέρνηση της Γάζας να μετριάσει την στάση της.
Το δεύτερο στοιχείο της εξωτερικής πολιτικής της Αιγύπτου, είναι ένας κλιμακούμενος και αναδυόμενος εθνικισμός, που εκφράζεται μέσα από το πρόταγμα της εθνικής ανεξαρτησίας και της μη-συμμετοχής σε περιφερειακούς ανταγωνισμούς. Η ανάγκη της διακυβέρνησης Σίσι να επικεντρωθεί στις εσωτερικές διαρθρωτικές υποθέσεις της χώρας, όπου ήταν σημαντικότατες προκειμένου να εξέλθει η Αίγυπτος από την πολυεπίπεδη κρίση, είχε ως αποτέλεσμα την κατασκευή μιας νέας συνεκτικής και συνοχικής δύναμης για την συσπείρωση του συνόλου. Αυτό μετουσιώνεται σε όραμα για την επανάκτηση του status quo της Αιγύπτου ως ένας ισχυρός περιφερειακός δρώντας ικανός να επηρεάσει τις εξελίξεις, και όχι να αποτελεί μέρος αυτών διαλέγοντας πλευρές. Ως εκ τούτου, η ηγεμονία της Σ. Αραβίας αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό, ενώ οι σχέσεις με το Ιράν διακατέχονται από μια σταθερή ψυχρότητα.
Τουτέστιν, οι αιγυπτιακές ενέργειες προς αυτήν την κατεύθυνση έχουν φέρει στην επιφάνεια τόσο θετικές όσο και αρνητικές πτυχές. Από την μία, η συμβολή της Αιγύπτου στην αποκλιμάκωση της έντασης Λίβανου – Σ. Αραβίας (όταν επήλθε η παραίτηση του Χαρίρι μετά από σαουδικές πιέσεις με στόχο την απομόνωση του Ιράν) ήταν καθοριστική για τον προσδιορισμό του ρόλο που επιχειρεί να διαδραματίσει το Κάιρο στις περιφερειακές εξελίξεις. Η γεωγραφική εγγύτητα για την άσκησή της εξωτερικής του πολιτικής, τουλάχιστον στην παρούσα φάση, βρίσκεται σε εξέχουσα θέση, καθώς δεν υπάρχουν παραπάνω δυνατότητες. Αν και αυτό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μειονέκτημα, η ανάμειξη της Αιγύπτου για την σταθεροποίηση της Λιβύης, προσέδωσε κύρος στο πρόσωπο του Σίσι, ως ένας ικανός και αποτελεσματικός ηγέτης. Στον αντίποδα, η εμμονή στις έννοιες της εθνικής ανεξαρτησίας και της κρατικής κυριαρχίας, έθεσαν ουκ ολίγες φορές παραδοσιακές αιγυπτιακές σχέσεις σε κίνδυνο, όπως συνέβη με την Ιταλία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Επιπροσθέτως, η καλλιεργήσιμη αντι-αμερικανική αντίληψη στους κόλπους της κοινωνίας, μπορεί να προκαλέσει διαφορετικού είδους τριγμούς, κάτι που θα έφερνε σε δύσκολη θέση την θετική στάση που έχει ο Τραμπ ως προς τον Σίσι και τον ρόλο του στην περιοχή.
Ο αντι-ισλαμισμός και ο εθνικισμός ως σταθεροί πυλώνες της αιγυπτιακής εξωτερικής πολιτικής την περίοδο του Στρατηγού Σίσι, έχουν επιφέρει μια κοινή αντίληψη για τον δρόμο που έχει χαράξει το Κάιρο στον απόηχο της πολυεπίπεδης κρίσης. Το ζητούμενο είναι αν αυτός μπορεί να μετεξελιχθεί, κάμπτοντας τις εσωτερικές δυσχέρειες και μετουσιώνοντας την Αίγυπτο στην πάλαι ποτέ κραταιά περιφερειακή δύναμη. Μέχρι στιγμής ο ρεαλισμός του Σίσι και η προθυμία του να προσαρμοστεί στα δεδομένα που έχει μπροστά του, έχουν δείξει θετικά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Έτσι κι αλλιώς, η Αίγυπτος, δεδομένου της γεωστρατηγικής της αξίας και του παρελθόντος της ως ηγέτιδα του Αραβικού Κόσμου, είναι καταδικασμένη τρόπον τινά να πρωταγωνιστεί, βρισκόμενη στην πρώτη γραμμή των εξελίξεων των «συγκοινωνούντων δοχείων» της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής.
Απόφοιτος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Είναι λάτρης της διεθνούς πολιτικής τόσο σαν ακαδημαϊκό, όσο και σαν δημοσιογραφικό αντικείμενο. Έχει ασκηθεί σε πολιτικές διευθύνσεις του ΥΠΕΞ και δραστηριοποιείται ενεργά στον χώρο του εθελοντισμού σε ΜΚΟ, ακαδημαϊκά συνέδρια και εκπαιδευτικές προσομοιώσεις.
