Του Γιώργου Ναθαναήλ,
Το πολίτευμα της τυραννίας κάνει εμφανή την παρουσία του στις ελληνικές μητροπόλεις και αποικίες κατά τον 7ο αιώνα. Ουσιαστικά, στο πολίτευμα της τυραννίας διοικεί ένας άνδρας περιορίζοντας την ελευθερία των υπόλοιπων πολιτών. Πόλεις όπως η Αθήνα, η Κόρινθος, η Σικυώνα, η Σάμος, η Μίλητος και οι Συρακούσες έζησαν την τυραννία για μικρά και μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Το προφίλ ενός τυράννου και οι προϋποθέσεις για την εγκαθίδρυση της τυραννίας.
Ο τύραννος δεν ήταν κάποιο άτομο από τις χαμηλές κοινωνικές τάξεις. Ήταν και αυτός μέλος της έως τότε καθεστηκυίας τάξης, της αριστοκρατικής. Ωστόσο, μέσα στην αριστοκρατική τάξη οι πολιτικές συγκρούσεις ήταν πολλές και συνεπώς ο πιο αδύναμος από τους αριστοκράτες έθετε άτυπη υποψηφιότητα για μελλοντικός τύραννος της πόλης. Άρα δεν έχουμε μια κοινωνική επανάσταση αλλά μια απέλπιδα προσπάθεια για ανάδειξη ατόμων που απέτυχαν στην πολιτική σκηνή.
Τι έδινε όμως δύναμη στον τελευταίο αριστοκράτη και γινόταν τύραννος; Ποιες συνθήκες έκαναν το έδαφος πρόσφορο για μια τέτοια πολιτική αλλαγή; Εν πρώτοις, τα κοινωνικά προβλήματα και η αυθαιρεσία των αριστοκρατών, οδηγούσαν στην εμφάνιση σωτήρων του δήμου. Έτσι, με την υποστήριξη των πολιτών αποκτούσαν δύναμη, με αποτέλεσμα να ανατρέπουν τους υπόλοιπους αριστοκράτες. Φυσικά, η εκδίωξη κάθε φωνής ενάντια στο πρόσωπό τούς ήταν δεδομένη και προσπαθούσαν να αποδυναμώσουν με κάθε τρόπο τους αντιπάλους τους. Βέβαια, δεν είναι η δυσαρέσκεια των πολιτών ο μόνος λόγος. Καθοριστικό ρόλο παίζει και η συνεχόμενη σύγκρουση μεταξύ των αριστοκρατών. Αδιαφορώντας για τα προβλήματα της πόλης και εστιάζοντας στα προσωπικά συμφέροντα έδιναν την ευκαιρία σε λαοπλάνους να ταράζουν την υπόσταση της πόλης.
Οι τύραννοι είχαν στραμμένο το βλέμμα τους στο παρελθόν, στο ένδοξο ομηρικό παρελθόν με τους βασιλείς που επιδίδονταν σε επιδειξιομανία του πλούτου τους και τις σωματικής τους δύναμης με την διοργάνωση αγώνων.
Η τυραννία και τα αποτελέσματά της
Η τυραννία, όσο περίεργο και αν ακούγεται, είχε και τα θετικά της αποτελέσματα για την πόλη. Της προσέφερε πολιτική ενότητα αφού όλα τα θέματα περνούσαν από τα χέρια ενός. Συνεπώς, καταπολεμούνταν και ο πολιτικός κατακερματισμός που έτρεφε η αριστοκρατική τάξη. Ωστόσο, θεωρώ αυτό το αποτέλεσμα αναμενόμενο, αφού, εφόσον διοικεί ένας, οι αποφάσεις θα είναι αμεσότερες, ενώ όταν εξουσιάζουν πολλοί χρειάζονται περισσότερες ζυμώσεις, άρα και χρόνος, για να ληφθεί μία απόφαση.
Επίσης, η τυραννία θρέφει τον ιμπεριαλισμό, αφού οι τύραννοι δε περιορίζονταν στα στενά όρια της πόλης τους. Ήθελαν να εξουσιάζουν ή έστω να έχουν επιρροή σε γειτονικές πόλεις. Φυσικά, δεν πρέπει να ξεχνάμε και τις συνέπειες της εκδίωξης άλλων αριστοκρατικών οικογενειών. Έτσι, οι εσωτερικοί εχθροί γίνονταν εξωτερικοί, ενισχύοντας ενδεχομένως εχθρικές πόλεις. Συνεπώς, αυξανόταν όλο και περισσότερο το ενδεχόμενο πολέμου, προκειμένου να αποκατασταθεί το προηγούμενο πολίτευμα.
Η τυραννία ,τέλος, έχει βαρύνουσα ιστορική σημασία για την εγκαθίδρυση ενός πολιτεύματος βασισμένο στη δύναμη των οπλιτών. Οι αρχαίες πόλεις, αφού ωρίμασαν πολιτικά κατάλαβαν πόσο κακό μπορούσε να είχε κάνει η τυραννία στην ομαλή λειτουργία της πόλης. Θα λέγαμε πως ήταν ευτύχημα το γεγονός πως οι πόλεις γνώρισαν το τυραννικό πολίτευμα πριν ξεκινήσουν τα σημαντικά για την περιοχή γεγονότα (Μηδικά και Πελοποννησιακός πόλεμος).
Η τυραννία ήταν ένα φαινόμενο που παρουσιάστηκε στη Μικρά Ασία, την κυρίως Ελλάδα και την Σικελία. Στην κυρίως Ελλάδα το φαινόμενο αντιμετωπίστηκε γρήγορα και πολλές πόλεις απέκτησαν είτε δημοκρατικά είτε ολιγαρχικά πολιτεύματα. Στην Μικρά Ασία οι ελληνικές πόλεις βρίσκονταν υπό την περσική κυριαρχία. Οι Πέρσες βασιλείς διόριζαν σατράπες-τυράννους, για να διατηρείται η τάξη και να καταβάλλονται οι φόροι. Μετά την Ιωνική επανάσταση (499 π.Χ.) η τακτική αυτή περιορίστηκε. Στη Σικελία όμως, τα τυραννικά πολιτεύματα διατηρήθηκαν για αρκετά χρόνια σε ισχύ. Εικάζουμε πως αυτό οφείλεται στο γεγονός πως οι ελληνικές πόλεις στην Σικελία απειλούνταν συνεχώς είτε από τους Καρχηδονίους (Μάχη της Ιμέρας, 480 π.Χ.) είτε από την αυξανόμενη επιρροή ιταλικών φύλων στις κοντινές περιοχές (Ετρούσκοι και Σαμνίτες). Προφανώς, η πολιτική σταθερότητα (αναμεμειγμένη με την αυθαιρεσία και τον σφετερισμό), που προσέφερε η τυραννία και η απόσταση από την μητροπολιτική Ελλάδα, οδήγησαν στην επικράτηση της τυραννίας. Για παράδειγμα, στις Συρακούσες, που ήταν η ισχυρότερη ελληνική πόλη στην Σικελία, υπήρχε δυναστεία τυράννων για αρκετά χρόνια (Γέλας- Ιέρων ο Α΄-Θρασύβουλος). Μέχρι το 212 π.Χ. ,που αλώθηκε η πόλη από τους Ρωμαίους, οι Συρακούσες γνώρισαν άλλους τρεις τυράννους (Διονύσιος ο Πρεσβύτερος, Αγαθοκλής και Ιέρων ο Β΄).
Συμπερασματικά, πιστεύω πως η τυραννία ήταν κάτι το αναμενόμενο, αφού γιγαντώνονταν τα κοινωνικά προβλήματα. Οι περισσότερες ελληνικές πόλεις κατάφεραν να το αντιμετωπίσουν. Ωστόσο, θεωρώ πως η Ρώμη είχε βρει τον τέλειο συνδυασμό. Εξουσίες μοιρασμένες χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα πολιτικής κατάχρησης, δίχως πολεμική σύγκρουση και ένα έκτακτο αξίωμα για την λήψη γρήγορων αποφάσεων από ένα άτομο για την προστασία της πόλης σε δύσκολες καταστάσεις (δικτάτορας-dictator).
Γεννημένος το 1999 και μεγαλωμένος στη Βέροια. Απόφοιτος Γενικού Ενιαίου Λυκείου. Είναι φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ. Αρθρογραφεί για την αρχαιότητα, ελληνική και ρωμαϊκή, την μεσαιωνική και βυζαντινή Ιστορία και διετέλεσε αρχισυντάκτης στην ομώνυμη κατηγορία του OffLine Post για έξι μήνες (Ιούλιος-Δεκέμβριος 2019).
