Του Μάριου Μώρου,
Η Φρίντα Κάλο (Frida Kahlo), γεννημένη το 1907, αποτελεί μέχρι και σήμερα μία από τις πιο ξεχωριστές ζωγράφους του Μεξικού, με έναν κατάλογο πορτρέτων και «αυτοπορτρέτων» που εναντιώθηκε σε κοινωνικοπολιτικά ζητήματα της εποχής της, τα οποία συναντάμε και στη δική μας κοινωνία, δεκαετίες αργότερα. Αν και άκρως πολιτικά εκτεθειμένη, με πολλούς να μην συμφωνούν με το ιδεολογικό της υπόβαθρο, η Φρίντα εξακολουθεί να αναγνωρίζεται για το πολυπρισματικά επαναστατικό της έργο.
Άλλοτε με ρεαλιστικά στοιχεία και άλλοτε με μυθολογικούς συμβολισμούς και σουρεαλιστικές προσθήκες, η ζωγράφος άσκησε αιχμηρή κριτική σε ένα μεγάλο φάσμα ζητημάτων, από γυναικεία πρότυπα ομορφιάς στο δυτικό πολιτισμό μέχρι και αισθήματα εκγκλωβισμού και αποξένωσης του ανθρώπου στην αποπνικτική κουλτούρα των ΗΠΑ (Margaret A. Lindauer, Devouring Frida: The Art History and Popular Celebrity of Frida Kahlo, 2011). Ένα θέμα, όμως, που δεν απασχόλησε μόνο τη θεματογραφία των έργων της, αλλά και την ίδια της τη ζωή και τις επιλογές της είναι η εμπορικότητα και οι καπιταλιστικές τάσεις, ειδικά όταν διεισδύουν στις προσωπικές ζωές των ανθρώπων και στην τέχνη.
Χρόνια μετά το θάνατό της το 1954, το έργο της έχει επηρεάσει σημαντικά το ρεαλισμό ως είδος ζωγραφικής, αλλά και το μαγικό ρεαλισμό, στοιχεία των οποίων κατακλύζουν τις ζωγραφιές της. Αντίστοιχα, η ίδια τιμάται από μουσεία, πολιτιστικές δράσεις, καθώς και από πολλούς νέους, κοινωνικές ομάδες και κινήματα κοινωνικού ακτιβισμού. Η κληρονομιά της, όμως, έχει αναγνωριστεί και από αμέτρητες πολυεθνικές, με τα αυτοπορτρέτα της να εικονίζονται πάνω στα εμπορεύματα τους.
Ενώ με την προαναφερθείσα τάση προβάλλεται το έργο της Κάλο, η ίδια η εμπορευματοποίηση του έργου της κατά τον τρόπο αυτό πηγαίνει κόντρα στις αντιλήψεις, πολιτικές και μη, που η ίδια και οι ζωγραφιές της ασπάζονται. Από κάλτσες, θήκες για iPhones, μέχρι και κούκλα Barbie (χωρίς κάποια σχετική άδεια) και είδη ομορφιάς, η χαρακτηριστική ομορφιά της καλλιτέχνιδος στολίζει αμέτρητα εμπορικά προϊόντα που δεν σχετίζονται ούτε απειροελάχιστα με τη δουλειά της, πόσο μάλλον με την ουσία των έργων της και τις αντικαπιταλιστικές της απόψεις.
Στο ζήτημα αυτό ελλοχεύει μία μεγάλη αντίφαση: τιμάται το πολιτικά και κοινωνικά φορτισμένο έργο μιας ζωγράφου που άσκησε κριτική σε φαινόμενα πλουτισμού, εμπορικότητας και καπιταλισμού, μέσω ακριβών προϊόντων πολυτελείας από γιγάντιες πολυεθνικές. Το φαινόμενο αυτό έχει τις ρίζες του στη σύγχρονη τάσης της (επιδερμικής) κοινωνικής ευαισθητοποίησης, με πολλούς νέους να «αφυπνίζονται» σχετικά με κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, ή έστω να προσπαθούν.
Τη συμπεριφορά αυτή, εκείνη της κοινωνικής ευαισθησίας, προαπαιτεί σήμερα το κοινό να τηρούν και οι επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως του κλάδου όπου αυτές δραστηριοποιούνται. Η ανάγκη για κοινωνική ευαισθητοποίηση, σεβασμός στους καταναλωτές, υπαλλήλους και στο ίδιο το προϊόν που παράγεται, καθώς και για CSR (εταιρική κοινωνική ευθύνη) θεωρείται από πολλούς κατευθυντήριος άξονας.
Αυτό έχει οδηγήσει πολυποίκιλες εταιρείες, ειδικά αυτές που σχετίζονται με τις πολιτιστικές βιομηχανίες, σε αναθεώρηση του περιεχομένου που προωθούν στην αγορά, ενώ άλλες φορές, για λόγους μάρκετινγκ, στρατεύονται ιδεολογικά (βλέπε διαφήμιση της Nike, η οποία είδε κολοσσιαία αύξηση στις πωλήσεις της) ή προβάλλουν μία συγκεκριμένη κοινωνική στάση (βλέπε προϊόντα με το πρόσωπο της Κάλο). Αυτές που αποφασίζουν να μην ακολουθήσουν ή αποτυγχάνουν να εγκλιματιστούν ‘’ορθά’’ με το περιβάλλον που ορίζουν οι νέες τάσεις, βιώνουν συχνά ολέθριες συνέπειες.
Το Snapchat έχασε σχεδόν 1 δισεκατομμύριο δολάρια σε μετοχές μετά από άκρως προσβλητική ανάρτηση του σχετικά με τη βίαιη σχέση της Rihanna με τον Chris Brown. Η εν λόγω πτώση σημειώθηκε μετά την αντίδραση της τραγουδίστριας, η οποία υπογράμμισε την ασέβεια από την πλευρά του Snapchat απέναντι σε όλα τα θύματα αντίστοιχης ενδοοικογενειακής βίας. Οι περιπτώσεις πολυεθνικών που βίωσαν τεράστιες οικονομικές επιπτώσεις και ανθρώπων που δέχθηκαν αιχμηρή κριτική ή και απολύθηκαν είναι αμέτρητες, και όλες υπογραμμίζουν τις προαναφερθείσες ανάγκες του κοινού, καθώς και τη δύναμη που αυτό έχει.
Εφόσον ο κοινωνικός αφυπνισμός, το ενδιαφέρον και η ευαισθησία για σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα προαπαιτούνται από πολλούς, γιατί η τάση για εμπορευματοποίηση της Φρίντα Κάλο (και όχι μόνο) εξακολουθεί να απορροφάται από την αγορά; Μήπως προτεραιότητα έχει η προβολή μιας ευαισθητοποιημένης εικόνας και όχι η ουσιώδης τήρηση της;
Γεννήθηκε το 1998 και μεγάλωσε στην Αθήνα. Είναι απόφοιτος της Σχολής Μωραΐτη και σπουδάζει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού. Δραστηριοποιείται εθελοντικά σε πολιτιστικά και μη δρώμενα. Όντας στη σφαίρα αυτή, αρθρογραφεί για τα πολιτισμικά και έχει διατελέσει αρχισυντάκτης στο τμήμα του Ελεύθερου για το OffLine Post.
