Του Γεωργίου-Ερμή Μπουγιούρη,
Τι είναι τα fake news;
Όλοι έχουν μάθει πλέον τον όρο που εισήγαγε στο τραπέζι του καθημερινού διαλόγου ο πρόεδρος Τράμπ. Με τον όρο «ψεύτικες ειδήσεις», περιέγραψε, κατά την άποψή του, την παραποίηση δεδομένων και γεγονότων από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, με σκοπό να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένα συμφέροντα.
Ωστόσο, τα fake news δεν είναι κάποιο νέο φαινόμενο, απλώς παλαιότερα χρησιμοποιούσαν άλλους όρους όπως προπαγάνδα, ραδιουργία κλπ. Την τέχνη αυτή τελειοποίησε, στην σύγχρονη ιστορία, το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα του Αδόλφου Χίτλερ, όπου εκείνος και οι συνάδελφοί του φρόντισαν να επηρεάσουν ολόκληρη την κοινωνία μεταδίδοντας στους πολίτες συγκεκριμένες ιδέες και πεποιθήσεις που εξυπηρετούσαν τα συμφέροντά τους. Μεταξύ αυτών των απόψεων ήταν και ο ακραίος αντισημιτισμός, ο αντικαπιταλισμός, η ιδέας την λευκής ανωτερότητας κ.λπ.
Ευτυχώς για τους πολίτες, και δυστυχώς για τις κυβερνήσεις, όλο και περισσότεροι ξεκίνησαν να αμφισβητούν την εγκυρότητα των πληροφοριών που τους «σέρβιρε» η εκάστοτε εξουσία κάνοντας έτσι την εφαρμογή της προπαγάνδας πολύ δύσκολη.
Την δύσκολη αυτή θέση έσπευσε να σώσει το διαδίκτυο. Τα 2/3 του πληθυσμού πλέον ενημερώνεται αποκλειστικά από το διαδίκτυο, όπου ο καθένας μπορεί να γράψει και να αναρτήσει δωρεάν, άνευ επιστημονικής ή ιστορικής εγκυρότητας, οτιδήποτε θελήσει. Αυτό δημιούργησε την ανάδειξη και κυριαρχία των, γνωστών πλέον, fake news. Ίδιο κατάστημα, άλλη βιτρίνα.
Η κυριαρχία αυτή τράβηξε ξανά στο προσκήνιο ένα άλλο κύμα απόψεων. Κατά πόσο θα έπρεπε να είναι ελεύθερος ο λόγος και ο Τύπος; Αρκετοί στον δημόσιο διάλογο, κυρίως από το εκάστοτε κυβερνών κόμμα, υποστήριξαν πως η λογοκρισία και ο περιορισμός της ελευθερίας της άποψης, του Τύπου και της έκφρασης θα μπορέσει να εξαφανίσει τα fake news.
Όποτε γίνεται αυτή η συζήτηση υπάρχει πάντοτε ένα ίδιο μοτίβο. Το φαινόμενο Τζέφερσον, όπως μ’αρέσει να το αποκαλώ.
Εξηγούμαι.
Τον Ιανουάριο του 1787, χρόνια πριν γίνει Πρόεδρος ο Τζέφερσον, γράφοντας προς έναν φίλο του, είχε πει το γνωστό απόφθεγμα: «Η ελευθερία μας εξαρτάται από την ελευθερία του Τύπου και περιορίζοντας αυτήν δεν υπάρχει ελευθερία». Πάνω σε αυτή τη πεποίθηση, τέσσερα χρόνια αργότερα, θα υπογραφεί και η διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπου μεταξύ άλλων, κατοχυρώνεται η ελευθερία του Τύπου.
Ο ίδιος ωστόσο, το 1806, ενώ διανύει την δεύτερη θητεία του ως Πρόεδρος των ΗΠΑ, έχοντας υποστεί σκληρό έλεγχο, κριτική και έχοντας πέσει θύμα πολλών, όπως θα λέγαμε σήμερα, fake news, θα γράψει αγανακτισμένος προς έναν φίλο γερουσιαστή: «Αν κάποιος δεν αναζητεί την αλήθεια τότε μπορεί πολύ εύκολα να διαβάσει μια εφημερίδα».
Ειρωνεία.
Το φαινόμενο Τζέφερσον το έχει διατυπώσει, ήδη από το 1887, ο Λόρδος Άκτον, ο οποίος πολύ έξυπνα και λακωνικά, γράφει προς τον Αρχιεπίσκοπο της Αγγλικανικής Εκκλησίας: «Η εξουσία τείνει να διαφθείρει και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα». Όπως φαίνεται για τον Τζέφερσον, που δικαίως αποκαλείται, κατά τ΄ άλλα, ένας από τους πατέρες του αμερικανικού Έθνους, ισχύει η ελληνική παροιμία πως «έξω απ’ το χορό πολλά τραγούδια λέμε…».
Αυτό το φαινόμενο, φροντίσαμε να το υιοθετήσουμε άριστα και οι Έλληνες. Ήδη από τις απαρχές του σχηματιζόμενου και έπειτα νεοσύστατου Ελληνικού κράτους κάθε αντιπολιτευόμενη κίνηση φροντίζει, πολύ σωστά, να διατυμπανίζει και να αναδεικνύει την σημασία της ελευθερίας του Τύπου.
Ωστόσο, μόλις η αντιπολιτευόμενη κίνηση αναλάβει τα ηνία της διοίκησης του κράτους, τότε τα πράγματα αλλάζουν. Οι δημοσιογράφοι που έως τότε τους αποκαλούσαν φορείς της αλήθειας και της αντικειμενικότητας, τώρα τους αποκαλούν καιροσκόπους, ραδιουργούς, ψεύτες, προπαγανδιστές και πουλημένους.
Έτσι ξεκινάει η λούπα και η ιστορία «επαναλαμβάνεται».
Μάλλον με την ανάληψη της ευθύνης της διαχείρισης ενός κράτους ξέχασαν πως, ως εξουσία, οφείλουν να δίνουν αναφορά στο κυρίαρχο λαό που τους εξέλεξε. Επομένως, κάθε επίθεση ή προσπάθεια περιορισμού αυτής της ελευθερίας είναι καταδικαστέα, αντισυνταγματική και επιβεβαίωση του Λόρδου Άκτον. Ειδικά τα τελευταία «μνημονιακά» χρόνια το μοτίβο αυτό ζει και βασιλεύει. Η μόνη παρηγοριά είναι πως αυτό σημαίνει, ότι ακόμα ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής δημοσιογραφίας συνεχίζει αδιάκοπα να ενοχλεί με τον έλεγχο, την κριτική και την αμφισβήτησή της την εξουσία.
Πάντοτε θα υπάρχουν ψέματα, ανακρίβειες, συμφέροντα. Δεν είναι όμως δουλειά της εξουσίας να κάνει κάτι για αυτό. Είναι δουλειά του πολίτη ο οποίος φροντίζει να προσεγγίζει με αμφισβήτηση κάθε είδηση που του παρουσιάζεται στην αναζήτησή του προς την αλήθεια. Ακόμη και αυτό όμως είναι προϊόν της ελεύθερης βούλησής του. Εξάλλου, αυτές δεν είναι οι «μαγείες» μιας ευρωπαϊκής φιλελεύθερης Δημοκρατίας;
Πλουραλισμός απόψεων, πληροφόρηση και ελευθερία.
Γεννήθηκε το 1998 στο Ρέθυμνο, Κρήτης. Είναι προπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής Αττικής του Think Tank ΚΕΑΣΜ και Γενικός Γραμματέας της νεολαίας Rotary Αθηνών. Επίσης ασχολείται ενεργά με τον αθλητισμό και τον εθελοντισμό.
