Του Πάνου Ιορδανίδη,
Στον απόηχο των αδιανόητων γεγονότων της 11ης Σεπτεμβρίου, ο πάλαι ποτέ Αμερικανός Πρόεδρος, Τζορτζ Μπους ο Νεώτερος, κλείνει το διάγγελμα του προς τους Αμερικανούς πολίτες λέγοντας ότι «κανένας μας δεν θα ξεχάσει αυτή τη μέρα, όμως θα προχωρήσουμε στο να υπερασπιστούμε την ελευθερία και ότι αντιπροσωπεύει το καλό σε αυτόν τον κόσμο». Για πολλούς και διάφορους λόγους, η 11η Σεπτεμβρίου δεν λησμονήθηκε. Τουναντίον, αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την μετεξέλιξη του διεθνούς περιβάλλοντος και της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Η «υπεράσπιση της ελευθερίας» αντικατοπτρίζει τη αμυντική στάση των ΗΠΑ ως προς το πληγωμένο γόητρο της υπερδύναμης. Το «καλό αυτού του κόσμου», προσδίδει αυτά τα μεταφυσικά στοιχεία που χρειάζονται, για να τελεστεί ένας τρανός πόλεμος. Και εγένετο ο Πόλεμος κατά της Διεθνούς Τρομοκρατίας.
Πρώτος στόχος, οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, ένα μήνα μετά τις επιθέσεις σε Δίδυμους Πύργους και Πεντάγωνο. Για πρώτη φορά, ενεργοποιείται το Άρθρο 5 του Συμφώνου της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, και οι ΗΠΑ ηγούνται ενός διεθνούς συνασπισμού κατά του σκληροπυρηνικού ισλαμικού καθεστώτος, που παρέχει άσυλο στον Σαουδάραβα ιθύνοντα νου της Αλ-Κάιντα και των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου, τον Οσάμα Μπιν Λάντεν. Οι Ταλιμπάν πέφτουν γρήγορα, όμως οι -εκπαιδευμένοι από τις ΗΠΑ- τζιχαντιστές ξεχύνονται στην ενδοχώρα, επιδιδόμενοι σε ένα ανταρτοπόλεμο που κρατάει μέχρι και σήμερα. Το αποτέλεσμα ήταν το δίκτυο της Αλ-Κάιντα να αποσυρθεί για ανασύνταξη και να επιδιώξει την εξάπλωσή του στην ευρύτερη περιοχή μεθοδικά. Η αποσταθεροποίηση που βιώνει το Αφγανιστάν αυτή τη στιγμή στο πεδίο της ασφάλειας και σε ανθρωπιστικά ζητήματα είναι σε έσχατο σημείο.
Το 2003, επήλθε η επέμβαση στο Ιράκ. Η Ουάσινγκτον, ενώ κατηγόρησε ψευδώς την Βαγδάτη για κατοχή όπλων μαζικής καταστροφής, αλλά και για υπόθαλψη της τρομοκρατίας, αγνόησε πλήρως τις αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας και εισέβαλε στο Ιράκ. Η πτώση του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν ήταν θέμα χρόνου. Το κενό εξουσίας που δημιουργήθηκε από αυτήν την εξέλιξη, βύθισε τη χώρα σε μια απύθμενη κρίση και στη δύνη της εμφύλιας σύγκρουσης. Μέσα από ένα τέτοιο περιβάλλον, οι μαχητές της Αλ-Κάιντα βρήκαν πρόσφορο έδαφος να εδραιωθούν, και από την διάσπασή τους μεταγενέστερα, προήλθαν χιλιάδες θύλακες του παγκόσμιου τζιχάντ, μεταξύ αυτών και το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος. Οι επιπτώσεις για την περιοχή προέβησαν καταλυτικές, εφόσον η καταπιεσμένη σιιτική πλειοψηφία του Ιράκ πήρε την εξουσία και το κράτος άρχισε να προσεταιρίζεται σιγά σιγά από την Τεχεράνη, ενισχύοντας τη θέση της και οξύνοντας τους περιφερειακούς ανταγωνισμούς.
Το 2011, οι Αραβικές Εξεγέρσεις αποσταθεροποίησαν περαιτέρω το ήδη ρευστό περιβάλλον της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Οι συνθήκες για την ανάδυση ένοπλων μη-κρατικών δρώντων, που διεκδικούσαν την εξουσία στα εύθραυστα κράτη της περιοχής αποτέλεσαν κάτι παραπάνω από ευνοϊκές. Μεταξύ τους, δεκάδες σαλαφιστικές τρομοκρατικές ομάδες που για πρώτη φορά αξίωναν εδαφικές διεκδικήσεις. Επομένως, τα μέτωπα του Πολέμου κατά της Διεθνούς Τρομοκρατίας διευρύνθηκαν σημαντικά. Στην Υεμένη, η Αλ-Κάιντα και το «Ισλαμικό Κράτος» έφτασαν να κατέχουν το 1/3 της χώρας. Στη Συρία και το Ιράκ, το «Ισλαμικό Κράτος» απέκτησε για ένα διάστημα μια υποτυπώδη μορφή κρατικής υπόστασης. Στη Λιβύη, η Αλ-Κάιντα του Ισλαμικού Μάγκρεμπ έχτισε δίκτυα που έφτασαν μέχρι την Υποσαχάρια Αφρική.
Πώς λοιπόν ο Πόλεμος κατά της Διεθνούς Τρομοκρατίας αντί να εξαλείψει μια παγκόσμια απειλή για την ειρήνη και την ασφάλεια αποτέλεσε την αφορμή διόγκωσής της; Γιατί η «υπεράσπιση» δεν στάθηκε στο ύψος της περίστασης; Πώς φτάσαμε στο σημείο μουσουλμάνοι μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς της Δύσης, να εναγκαλίζουν τον φονταμενταλισμό και να επιδίδονται σε επιθέσεις αυτοκτονίας; Η απάντηση γι αυτά τα ερωτήματα είναι ιδιαίτερα μακροσκελής και απαρτίζεται από εκατοντάδες αλληλοσυμπληρωματικές αιτιάσεις. Όμως, υπάρχει κάποιος κοινός παρονομαστής.
Ένα τεράστιο πολυπαραγωντικό ζήτημα, όπως αυτό της διεθνούς τρομοκρατίας, δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αν η στόχευση είναι μονοδιάστατη, πόσο μάλλον όταν μπερδεύονται τα αίτια με τα αιτιατά. Πιο συγκεκριμένα, δεν γίνεται μια ασύμμετρη απειλή να αντιμετωπίζεται με συμβατικά μέσα, όπως είναι ένας κλασικός πόλεμος μεταξύ στρατευμάτων, ούτε να αντιμετωπίζεται ως η αιτία του προβλήματος όταν πρόκειται για το σύμπτωμα. Άρα, ο κοινός παρονομαστής εντοπίζεται στο «γιατί» και στο «με ποια μέσα» προσπαθεί να εφαρμοστεί μια πολιτική. Στην προκειμένη περίπτωση, η αιτιολόγηση και τα μέσα υλοποίησης της πολιτικής διεξαγωγής πολέμου σε παγκόσμια κλίμακα εναντίον τρομοκρατών, εκ του αποτελέσματος, αποδεικνύονται λανθασμένα. Με λίγα λόγια, δεν είναι δυνατόν να θεωρούμε πως η ενδυνάμωση της διεθνούς τρομοκρατίας είναι από μόνη της το πρόβλημα, αγνοώντας τους λόγους που συνέβαλλαν σε αυτό και προσπαθώντας να το λύσουμε μόνο με στρατιωτικά μέσα.
Αντιθέτως, τα πολυπαραγοντικά προβλήματα απαιτούν και ολιστικές προσεγγίσεις στην χάραξη των απαραίτητων πολιτικών. Ναι μεν είναι σημαντική η στρατιωτική υπεροχή – και γι’ αυτό ηττήθηκε εδαφικά το «Ισλαμικό Κράτος»-, όμως, για να χτυπηθεί το πρόβλημα στη ρίζα, η στόχευση πρέπει να είναι βαθύτερη. Σε οικονομικό επίπεδο, πρέπει οι υποβαθμισμένες και αποκλεισμένες, φτωχές περιοχές να αποκτήσουν δομές, ούτως ώστε οι «κοινωνικές παροχές» των εξτρεμιστών να μην βρίσκουν αντίκρισμα. Σε κοινωνικό επίπεδο, πρέπει να καλλιεργηθεί η αντίληψη ότι η ριζοσπαστικοποίηση και ο βίαιος εξτρεμισμός δεν αποτελούν βιώσιμες λύσεις. Σε πολιτικό επίπεδο, πρέπει να εξασφαλιστεί η καλή διακυβέρνηση, ώστε να παραχθούν και ανάλογα αποτελέσματα. Πάνω απ’ όλα όμως, πρέπει να καταρριφθεί η ιδεολογική βάση στο πυρήνα της, και όχι στη βάση του άξονα «καλού-κακού».
Πάνω σε αυτό το πλέγμα, 17 χρόνια μετά την κήρυξη του Πολέμου κατά της Διεθνούς Τρομοκρατίας, το σημείο χρυσής τομής για μια οριστική κατάληξη δεν έχει βρεθεί. Μοιάζει με μια ατέρμονη σύγκρουση, όπου τα εμπλεκόμενα μέρη εξακολουθούν τις εχθροπραξίες, χωρίς στον ορίζοντα να διαφαίνεται κάποιος χάρτης ειρήνης. Το χάραγμα της 11ης Σεπτεμβρίου προμήνυε περισσότερα απ’ όσα φανταζόμασταν.
Απόφοιτος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Είναι λάτρης της διεθνούς πολιτικής τόσο σαν ακαδημαϊκό, όσο και σαν δημοσιογραφικό αντικείμενο. Έχει ασκηθεί σε πολιτικές διευθύνσεις του ΥΠΕΞ και δραστηριοποιείται ενεργά στον χώρο του εθελοντισμού σε ΜΚΟ, ακαδημαϊκά συνέδρια και εκπαιδευτικές προσομοιώσεις.
