Του Μίνωα Ράπτη,
Το ΠΑΣΟΚ εξελέγη το 2009 με ένα πρόγραμμα φιλολαϊκό, υποσχόμενο την ύπαρξη «εναλλακτικής λύσης» στην λιτότητα που προανήγγειλε η ΝΔ, εν μέσω παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, και με περίφημες δηλώσεις όπως το «Λεφτά υπάρχουν αν τα διεκδικήσεις».
Από το «Λεφτά υπάρχουν» λίγες ώρες πριν τις εκλογές του 2009, μόνο κάποιους μήνες αργότερα, ο Γιώργος Παπανδρέου, ως πρωθυπουργός πια, ανακοινώνει από το Καστελόριζο την προσφυγή της Ελλάδας στο μηχανισμό στήριξης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και αρχίζει στην χώρα μας η περίφημη μνημονιακή περίοδος.
Το ΠΑΣΟΚ στις επόμενες εκλογές, τον Μάιο του 2012, καταρρέει στην τρίτη θέση και με το μικρότερο στην έως τότε ιστορία του ποσοστό (13,1%).
Η εκλογική κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ αποτελεί ορόσημο στην πολιτική ιστορία και μελέτη της Μεταπολιτευτικής Ελλάδας, καθώς συμβολίζει την ριζική αλλαγή του πολιτικού και κομματικού τοπίου, αλλά και την κατάρρευση του δικομματισμού και της διαιρετικής τομής Δεξία/Αντιδεξία.
Η εκλογική πτώση αυτή οφείλεται σε ένα συνδυασμό παραγόντων:
• Η… κωλοτούμπα:
Το ΠΑΣΟΚ αθετεί τις προεκλογικές του δεσμεύσεις, με έναν τρόπο πρωτοφανή και σοκαριστικό για μεγάλη μερίδα της κοινωνίας, που δεν ήταν συνηθισμένη να βλέπει τέτοια μεταστροφή αρχικά τόσο εξόφθαλμα, δευτερευόντως σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα και τρίτον, σε τόσο κρίσιμα ζητήματα όπως αυτό της Εθνικής Οικονομίας.
• Απώλεση ιδεολογικής ταυτότητας:
Το Μνημόνιο που ψηφίζει και εφαρμόζει το ΠΑΣΟΚ, είναι δημιουργημένο σε καθαρά νεοφιλελεύθερα οικονομικά πρότυπα. Παρά το γεγονός ότι κορυφαία στελέχη του κόμματος εκείνης της εποχής ασπάζονταν τον (νεο)φιλελευθερισμό [βλ. Βενιζέλος, Διαμαντοπούλου κ.α.], το ΠΑΣΟΚ παρέμενε ένα κόμμα με καθαρά σοσιαλδημοκρατική ταυτότητα, και εκλογική βάση που έχει βαθιά ριζωμένη μέσα της την ιδέα του κοινωνικού κράτους, αλλά και τις τακτικές των επιδομάτων και του πελατειακού κράτους.
• Αποξένωση εκλογικής βάσης λόγω έλλειψης νομιμοποίησης:
Εφαρμόζοντας λοιπόν, ένα πρόγραμμα εκ διαμέτρου αντίθετο με την ιδεολογική βάση και γενική αντίληψη των ψηφοφόρων του, χωρίς πρώτα να έχει νομιμοποιήσει μια τέτοια αλλαγή ασκούμενης πολιτικής μέσω εκλογών, ή έστω μέσα από κομματικό συνέδριο, με ψηφοφορία των μελών (όπως έκανε πρόσφατα το Γερμανικό SPD αναφορικά με τη συμμετοχή του στην συγκυβέρνηση υπό την Μέρκελ), το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να αποξενώσει μια πλειοψηφική μερίδα των ψηφοφόρων του.
• Επικοινωνιακά φιάσκο και κοινωνική αγανάκτηση:
Από την έλλειψη βιβλίων στα σχολεία και τα CD της Διαμαντοπούλου, το «Μαζί τα φάγαμε» του Πάγκαλου (για το οποίο βέβαια δεν είχε κι εντελώς άδικο), το «δεν διάβασα το Μνημόνιο πριν το ψηφίσω» του Χρυσοχοΐδη, την δημοσίευση των προσωπικών στοιχείων οροθετικών ιερόδουλων από τον Λοβέρδο έως και τα ατυχήματα του Πρωθυπουργού με το ποδήλατο, η εικόνα της κυβέρνησης εξέπνεε ανικανότητα, αλλά και αδιαφορία για τα προβλήματα, τα αιτήματα και την οργή της κοινωνίας.
• Συνέχιση της πολιτικής παρά τις αντιδράσεις:
Χαριστική βολή σε όλα αυτά υπήρξε η Κυβέρνηση Λουκά Παπαδήμου. Μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ αισθάνθηκε προδοτική την σύμπραξη με τον έως πρότινος ορκισμένο εχθρό (τη ΝΔ) αλλά και με ένα μόρφωμα που συγκαταλέγονταν ως ακροδεξιό (ΛΑΟΣ), πόσω μάλλον με σκοπό την ολοκλήρωση ενός μέτρου που θεωρείτο από πολλούς βαθιά αντιλαϊκό.
Η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ φυσικά δεν έχει άλλοθι την άγνοια για τη λαϊκή αγανάκτηση. Η Κυβέρνηση Παπαδήμου σχηματίστηκε τον Οκτώβρη του 2011, η δημοσκοπική πτώση είχε γίνει ολοφάνερη ήδη μήνες πριν, ενώ οι μαζικές διαδηλώσεις κατά του Μνημονίου ήταν συνεχείς το διάστημα 2010-2012. Η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ έχασε πλέον συνειδητά την επαφή με την πλειοψηφούσα μερίδα της κοινωνίας. Και κάτι που δεν πρέπει να ξεχνάμε μελετώντας τα πολιτικά κόμματα, είναι ότι πάντα τα κόμματα εκφράζουν την κοινωνία, κι όχι το αντίστροφο.
• Πολιτικό κενό, και εναλλακτική πρόθυμη να το εκμεταλλευτεί:
Η εκλογική κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ, άφησε ένα τεράστιο πολιτικό κενό, στα αριστερά του Κέντρου, ανεκμετάλλευτο. Για κακή του τύχη, υπήρχαν κόμματα έτοιμα να σφετεριστούν τον «ζωτικό χώρο» του ΠΑΣΟΚ στην (κέντρο)αριστερά.
Ενδεικτικά να πούμε, ότι στις εκλογές του 2009, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ και ΚΚΕ (τα τρία κόμματα που καλύπτουν κοινοβουλευτικά την Αριστερά και την Κεντροαριστερά) έλαβαν συγκεντρωτικά 55% (με το 43,9 να προέρχεται από το ΠΑΣΟΚ).
Στις εκλογές του Μαίου του 2012, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ και ΔΗΜΑΡ λαμβάνουν αθροιστικά 54,8% ένα εικονικά ίδιο ποσοστό, μόνο που τώρα μόνο το 13,1 προέρχεται από το ΠΑΣΟΚ.
Η «πασοκοποίηση» είναι ένα φαινόμενο που έκρουσε τον κώδωνα στα περισσότερα σοσιαλιστικά ή σοσιαλδημοκρατικά κόμματα που βρέθηκαν στην εξουσία από το 2010 κι έπειτα στην Ευρώπη. Η σοσιαλδημοκρατία, είναι μία (αλλά όχι η μόνη) από τις επίσημες ιδεολογίες του ΣΥΡΙΖΑ σύμφωνα με το καταστατικό του. Θα μπορούσε η πασοκοποίηση, να χτυπήσει και την πόρτα του ΣΥΡΙΖΑ; Ή αποτελεί ένα νέο φαινόμενο για την Ελλάδα (και την Ευρώπη);
Γεννημένος και μεγαλωμένος από το 1998 στην Αθήνα, προπτυχιακός φοιτητής στο Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης & Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης στην Κομοτηνή, στην κατεύθυνση της Πολιτικής Επιστήμης.
