Του Γεώργιου-Ερμή Μπουγιούρη,
Το πρώτο; Σίγουρα όχι. Το πρώτο ισχύον Σύνταγμα; Μάλλον ναι.
Είναι η 3η του Σεπτεμβρίου 1843. Πρωί. Ύστερα από πολλές αναβολές στασίασε η φρουρά των Αθηνών του Συνταγματάρχη Δ. Καλλέργη και, με την υποστήριξη του λαού, περικύκλωσε τα ανάκτορα προβάλλοντας στον Βασιλιά ένα και μόνο αίτημα: να παραδώσει Σύνταγμα (εξ ου και το όνομα της πλατείας).
Ο Βασιλιάς ενέδωσε και το ίδιο πρωί διορίζει νέα κυβέρνηση, με πρόεδρο τον Α. Μεταξά, και στις 7 Σεπτεμβρίου προκηρύσσονται εκλογές για την ανάδειξη Εθνοσυνέλευσης. Εκλέχθηκαν συνολικά 244 πληρεξούσιοι από 92 περιφέρειες όπου πολλές από αυτές ήταν ακόμα αλύτρωτες περιοχές και γι΄αυτό θεωρήθηκε ότι «εκπροσωπούν σωματεία».*
Την 8η Νοεμβρίου συνήλθε η Εθνοσυνέλευση και αυτοβαπτίστηκε ως η «Γ΄ Σεπτεμβρίου εν Αθήναις Εθνική των Ελλήνων Συνέλευσης». Έληξε εν τέλει τη 21η του Φλεβάρη του 1844 και εξεδόθη, από τον Βασιλιά, την 18η του Μαρτίου.
Οι πληρεξούσιοι της Εθνοσυνέλευσης δεν ήξεραν εάν θα έπρεπε να αναγνωρίσουν ως νόμιμη κάποια από τις δύο Εθνοσυνελεύσεις μετά τη δολοφονία του Κυβερνήτου Ι. Καποδίστρια (δηλαδή την Ε΄ ή την Δ΄ κατά συνέχεια). Αποφάσισαν να γλιτώσουν τον κόπο και την ονόμασαν Α΄ Συντακτική αμελώντας την αρίθμηση των Εθνοσυνελεύσεων της επαναστατικής περιόδου. Ίσως γι΄αυτό πολλοί να μπερδεύονται και να αποκαλούν το Σύνταγμα του 1844 ως το «πρώτο» Σύνταγμα ξεχνώντας τα επαναστατικά Συντάγματα.
Εξηγούμαι.
Οι Έλληνες αγαπάμε τα Συντάγματά μας. Μάλιστα, τα αγαπάμε τόσο πολύ που φροντίσαμε να συγγράψουμε 13 απ΄ αυτά:
1) της Επιδαύρου το 1822,
2) του Άστρους το 1823,
3) της Τροιζήνας το 1827,
4) το Σύνταγμα του 1844,
5) το πρώτο Σύνταγμα της Αβασίλευτης Δημοκρατίας το 1864,
6) η ριζική αναθεώρηση το 1911,
7) τα δύο βραχύβια συντάγματα το 1925
8) και 1926,
9) το δεύτερο Σύνταγμα της Αβασίλευτης Δημοκρατίας το 1927,
10) το μετεμφυλιακό του 1952,
11) τα δύο Συντάγματα της Χούντας το 1968
12) και 1973,
13) και το τρίτο, το ισχύον, Σύνταγμα της Αβασίλευτης Δημοκρατίας του 1975 (που αναθεωρήθηκε τρείς φορές το 1986, το 2001 και το 2008).
Κάπως έτσι η Ελλάδα κατέχει την δεύτερη θέση παγκοσμίως στη συγγραφή Συνταγμάτων (μετά τη Γαλλία με τα 17 Συντάγματά της).
Ωστόσο αυτός ο Συνταγματικός «πληθωρισμός» ίσχυσε μονάχα στα χαρτιά και από τα 13 Συντάγματά μας κατέληξαν να εφαρμοστούν τα 6: τα Συντάγματα του 1844, 1864, 1911, 1927, 1952 και το ισχύον (του 1975).
Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που δεν ίσχυσαν τόσα Συντάγματα ωστόσο δεν θα αναλυθούν στο παρόν άρθρο. Θα αρκεστώ σε ένα παράδειγμα.
Την 20η του Δεκεμβρίου του 1821, ένας τριαντάχρονος Φαναριώτης ονόματι Α. Μαυροκορδάτος (αυτοανακηρυσσόμενος πρίγκιπας**), θεώρησε έξυπνο, πριν καλά καλά εδραιωθεί η επανάσταση, να καλέσει Εθνοσυνέλευση, όπου και θα προεδρεύσει, και μαζί με τον Θ. Νέργη και τον Ιταλό Γκαλίνα να συντάξουν δικό τους Σύνταγμα φέρνοντας το σε ψήφιση. Φυσικά υπερψηφίστηκε αφού οι 60 πληρεξούσιοι είχαν επιλεγεί από τους προαναφερθέντες καθώς δεν υπήρχε εκλογικός νόμος. Επομένως, έμειναν στην απέξω σχεδόν όλοι οι στρατιωτικοί που είχαν πολεμήσει για την απελευθέρωση της Ελλάδος.
Έτσι, δημιουργήθηκε ένα πνεύμα διχασμού μεταξύ των Ελλήνων το οποίο περιγράφει τέλεια ο Α. Κοραής: «Μηδέ να φαντάζωνται ότι οι Έλληνες έβαψαν και ξηράν και θάλασσαν με τα αίματά των, δια να συγκροτήσωσιν εις τα σπλάχνα της Ελλάδος, μολδαβικάς και βλαχικάς Αυλάς, αληθινά σπήλαια ληστών».***
Συνεπώς, οι δικοί μας χειρισμοί μας οδήγησαν στον πρώτο εμφύλιο ενώ εξελισσόταν ταυτόχρονα και η επανάσταση και κατ΄ αυτό τον τρόπο δεν ίσχυσε ποτέ το Σύνταγμα της Επιδαύρου.
Αυτό είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα.
Έχοντας πει αυτά επιστρέφω στο Σύνταγμα της 3ης Σεπτεμβρίου.
Ενώ με σημερινά δεδομένα θα θεωρούταν συντηρητικό καθώς καθιέρωνε τη μοναρχική αρχή, έδινε σημαντικές εξουσίες στον Βασιλιά όπως να διαλύει τη Βουλή όποτε θέλει, να διορίζει και να παύει δικαστές κ.λπ. αποτελεί όμως αρκετά ριζοσπαστικό και φιλελεύθερο για την εποχή του. Το Σύνταγμα του 1844 ίδρυσε δεύτερο νομοθετικό σώμα, τη Γερουσία, έθεσε τη βάση της καθιέρωση της κοινοβουλευτικής ευθύνης και το σημαντικότερο: καθιέρωση ατομικών δικαιωμάτων.
Το Σύνταγμα αφιέρωνε σειρά ειδικών ρυθμίσεων (εμπνευσμένες από τα επαναστατικά Συντάγματα) σε θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα και, εκτός αυτών, για πρώτη φορά κατοχυρωνόταν το απόρρητο των επιστολών (άρθρο 14), η εγγύηση του φυσικού δικαστή (άρθρο 89) και το ορκωτό σύστημα (άρθρο 92 και 93)****. Επίσης καθιέρωσε την καθολική ψηφοφορία με σχεδόν μηδαμινές εξαιρέσεις για την εποχή εκείνη (πρώτη φορά στον κόσμο) καθώς και μέχρι τότε η ψήφος τον γυναικών ήταν ένα καλό ανέκδοτο.
Επομένως, αξίζει και οφείλουμε να θυμόμαστε και να γιορτάζουμε την σημερινή ημέρα της 3ης Σεπτεμβρίου καθώς αποτελεί πλέον κάτι παραπάνω από ιστορικό γεγονός. Είναι ημέρα μνήμης για την μετάβαση της Ελλάδας από την βασιλεία στην συνταγματική μοναρχία, αποδεικνύοντας ότι ο λαός έχει τη δύναμη να εισακουστεί αναίμακτα και χωρίς τη χρήση βίας, ακόμα και κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες.
Αποτέλεσε εναρκτήρια ελπίδα για μελλοντικές διεκδικήσεις των Ελλήνων που διψούσαν και συνεχίζουν διψούν για ελευθερία και δικαιοσύνη.
Γιατί «..καλός πολίτης είναι μόνον ο ελεύθερος πολίτης..» (Α. Μάνεσης)
Αναφορές:
*Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Το Σύνταγμα και οι εχθροί του, εκδόσεις Πόλις, σ.87
**Βερναδάκης Δημήτριος, Όθων, εκδόσεις Γαλαξία, σ.32
***Αδ. Κοραή, Επιστολαί, εκδόσεις Γ. Βαλέτα, τ. Β΄ σ.380
**** Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Το Σύνταγμα και οι εχθροί του, εκδόσεις Πόλις, σ.92
Πηγές:
– Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Το Σύνταγμα και οι εχθροί του, εκδόσεις Πόλις
– Παναγόπουλος Δ. Θεόδωρος, Όλα στο φως, εκδόσεις Ενάλιος
Γεννήθηκε το 1998 στο Ρέθυμνο, Κρήτης. Είναι προπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής Αττικής του Think Tank ΚΕΑΣΜ και Γενικός Γραμματέας της νεολαίας Rotary Αθηνών. Επίσης ασχολείται ενεργά με τον αθλητισμό και τον εθελοντισμό.
