Του Βασίλη Κόττα,
Ο αριθμός των ατόμων με αναπηρία σε όλο τον κόσμο είναι «πραγματικός», με την έννοια ότι είναι ένα σεβαστό νούμερο το οποίο και αυξάνεται συνεχώς [1]. Σύμφωνα με έρευνα της Eurostat το ποσοστό του πληθυσμού που παρουσιάζει κάποια αναπηρία είναι γύρω στο 10% σε κάθε κράτος-μέλος [2]. Οι συνθήκες, σε διάφορους τομείς διαβίωσής τους, απασχολούσαν ανέκαθεν τα κράτη και ειδικότερα το εκπαιδευτικό επίπεδό τους το οποίο είναι αρκετά χαμηλό, όπως αποδεικνύεται από έρευνες [3]. Τα ΑμεΑ ξεχωρίζουν λόγω βλάβης διαρκούς χαρακτήρα. Η κοινωνική απομόνωση, την οποία υφίστανται από την κοινωνία, δεν προέρχεται από την αναπηρία, αλλά από εδραιωμένα στερεότυπα. Επίσης, οι διαφορές στο είδος αναπηρίας καθιστούν τις ανάγκες του εκάστοτε ατόμου ξεχωριστές. Έτσι (δηλ. ως ξεχωριστές) καλείται και η ίδια η Πολιτεία να τις αντιμετωπίζει [4].
Με βάση το Σύνταγμα του 1975 και τις αναθεωρήσεις που ακολούθησαν, καθορίστηκε το συνταγματικό πλαίσιο προστασίας των δικαιωμάτων των Ατόμων με Αναπηρίες (ΑμεΑ). Ατομικά ή κοινωνικά δικαιώματα, τα οποία εξασφαλίζουν ισονομία, ισότητα ευκαιριών και προνόμια, κατοχυρώθηκαν συνταγματικώς. Στο άρθρο 2Σ προστατεύεται η αξία του ανθρώπου με την καθιέρωση αυτής ως υποχρέωση του κράτους, ενώ στο άρθρο 4Σ εξασφαλίζεται η ίση πρόσβαση σε δικαιώματα για όλους τους Έλληνες [5]. Εξαίρεση, αποτελεί η νομοθέτηση προς όφελος των ΑμεΑ (η οποία κρίνεται θεμιτή και επιτρεπτή) βάσει της νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) [6].
Η δυσκολία προσαρμογής των ΑμεΑ στις απαιτήσεις της κοινωνίας και τις δυσκολίες της εποχής είναι γνωστή, καθώς ο κοινωνικός αποκλεισμός τους, τούς αποτρέπει από τη συμμετοχή στη κοινωνική και οικονομική ζωή της χώρας [7]. Κάποιος δύναται να αντιπαραβάλλει ότι το άρθρο 5Σ αποτελεί ένα αρνητικό δικαίωμα (δηλ. δικαίωμα που επιτρέπει ή υποχρεώνει την αποχή από κάποια πράξη), όπου εξασφαλίζεται το δικαίωμα στην ανάπτυξη της προσωπικότητας και τη συμμετοχή στην κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό βίο. Ένα δικαίωμα δεν είναι, απαραιτήτως, μόνο αρνητικό αλλά και θετικό (κοινωνικό), όταν το κράτος οφείλει να προωθεί την λειτουργία του [8]. Για αυτόν τον λόγο και η πρόσβαση στην οικονομική ζωή της χώρας προωθείται στο άρθρο 22Σ, καθιστώντας την εργασία δικαίωμα προστατευόμενο από το Κράτος, που μεριμνά για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πολιτών, άρα και των ΑμεΑ, τα οποία χρήζουν επιπλέον ίσης αμοιβής ανεξάρτητα από κάθε διάκριση.
Ο συντακτικός νομοθέτης έχει μεριμνήσει, ειδικώς, για τα ΑμεΑ στο άρθρο 21Σ προβλέποντας, ότι ανάπηροι είτε πολέμου είτε ειρηνικής περιόδου και πάσχοντας από ανίατη σωματική ή πνευματική νόσο διαθέτουν το δικαίωμα στην ευνοϊκή μεταχείριση του κράτους. Στην παράγραφο 6 του άρθρου εξειδικεύεται η προαναφερθείσα συνταγματική διάταξη, καθώς αναφέρεται ότι τα ΑμεΑ έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας. Θεωρείτε, λοιπόν, το πλέον σημαντικότερο άρθρο μετά την αναθεώρηση του 2001 [9].
Βάσει των ανωτέρω προκύπτει, ότι τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα αν και τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους (25Σ) και όλα τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκησή τους και το Κράτος μεριμνά για την άρση των ανισοτήτων που υφίστανται στην πράξη (116Σ), είναι σαφές ότι το 10% των συμπολιτών μας βάσει των στατιστικών της ΕΛΣΤΑΤ, το οποίο αντιμετωπίζει κάποια αναπηρία αντιμετωπίζει τον εργασιακό και κοινωνικό αποκλεισμό.
Καταλήγοντας, βασικά άρθρα στο Σύνταγμά μας που μεριμνούν για την ίση μεταχείριση των ΑμεΑ, τόσο μεταξύ των ιδιωτών όσο και απέναντι στην Πολιτεία, είναι το άρθρο 2Σ και το άρθρο 4Σ. Αρχικώς, εξασφαλίζεται ο σεβασμός της αξιοπρέπειας του ανθρώπου ως αποστολή της Πολιτείας (α. 2Σ). Στην περίπτωση των ΑμεΑ το εν λόγω άρθρο αποτελεί πολύ σημαντική συνταγματική διάταξη, καθώς τα στερεότυπα και η προσβλητική συμπεριφορά ενός κομματιού της κοινωνίας είναι υπαρκτή και ατιμώρητη [10]. Συνεχίζοντας, η ισονομία και η ισο-μεταχείριση, στοιχείο μιας δημοκρατικής κοινωνίας, εξασφαλίζεται στις πρώτες (σε σειρά) συνταγματικές διατάξεις (α. 4Σ ανωτέρω). Σε συνδυασμό με τα κοινωνικά δικαιώματα, τα οποία εξασφαλίζονται στο άρθρο 21Σ και στις υποχρεώσεις που αποτυπώνονται στο άρθρο 106Σ, ουσιαστικά συνιστούν την υιοθέτηση του κοινωνικού μοντέλου για την αναπηρία και συνακόλουθα την υποχρέωση της Πολιτείας να σχεδιάζει και να μεριμνά για τη λειτουργία της κοινωνικής ζωής, με τρόπο που να λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία.
Συμπερασματικά, η αρχή της ισότητας ενώπιον του νόμου, η αρχή του κοινωνικού κράτους και η αρχή της αναλογικότητας αποτελούν τα εργαλεία με τα οποία ο νομοθέτης έχει προσπαθήσει να εδραιώσει θεσμικά την προστασία των ΑμεΑ [11].
Βιβλιογραφία
1) Τσιάτης Βασίλειος (2002) Η Θέση των ατόμων με ειδικές ανάγκες στον σύγχρονο εργασιακό χώρο, σελ. 23
2) Λεπιδά Στυλιανή (2002), Η Στάση των Ευρωπαίων πολιτών απέναντι στα άτομα με αναπηρίες, σελ. 4-6
3) http://www.alfavita.gr/arthron/ekpaideysi/oso-ypsiloteri-i-vathmida-ekpaideysis-toso-ligotera-amea-apotharryntika-stoiheia
4) Κοντιάδης Ξενοφών (2001) Μεταμορφώσεις του κοινωνικού κράτους στην εποχή της παγκοσμιοποίησης: η θεσμική διάσταση, σελ. 247-248
5) Χρυσόγονος Κώστας Χ. (2017), Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα.
6) Κοντιάδης Ξενοφών (2001), Μεταμορφώσεις του κοινωνικού κράτους στην εποχή της παγκοσμιοποίησης: η θεσμική διάσταση, σελ. 252.
7) Πρόδρομος, Δαγτόγλου. 2012. Ατομικά δικαιώματα. Αθήνα: Εκδόσεις Σάκκουλα, 2012.
8) Δικηγορικός Σύλλογος Κέρκυρας (2001), Ιόνιος επιθεώρηση του δικαίου, σελ. 3.
9) Κοντιάδης Ξενοφών (2001), Μεταμορφώσεις του κοινωνικού κράτους στην εποχή της παγκοσμιοποίησης: η θεσμική διάσταση, σελ. 250-251.
10) Μπαϊρακτάρης Κώστας (2010), Ευρωπαικό συνέδριο κατά των διακρίσεων και του στιγματισμού για μία ψυχιατρικη μεταρρύθμιση προσανατολισμένη στο χρήστη και για το δικαίωμα για εναλλακτικές λύσεις.
11) Βλαχόπουλος Σπύρος (2017), Θεμελιώδη δικαιώματα: ατομικά κοινωνικά και πολιτικά
Απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης (ΠΕΔΔ) του ΕΚΠΑ με κατεύθυνση Δημοσίου Δικαίου. Το ενδιαφέρον του ως αναλυτής περιέχεται γύρω από το χώρο της θεμελίωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προστασίας του περιβάλλοντος. Διατελεί δόκιμος αναλυτής στην ιστοσελίδα του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων και ερευνητής στην Ερευνητική Ομάδα Μεταπολίτευσης - Ομάδα Προφορικής Ιστορίας του τμήματος ΠΕΔΔ.
